Utrecht Altijd - Home
Fotodienst HUA, fotograaf / 85674 / collectie Het Utrechts Archief - 2001
CC BY 4.0

Fort Honswijk

Luchtfoto van het fort Honswijk aan de Lekdijk te Tull en 't Waal (gemeente Houten), uit het zuiden. Op de voorgrond de rivier de Lek.

Fotodienst HUA, fotograaf / 85674 / collectie Het Utrechts Archief - 2001
CC BY 4.0
Bron foto https://hetutrechtsarchief.nl/beeld/9F3E66078D745041B3F9E951D49B49C1
Dossiers

Waterlinies van Utrecht

De provincie Utrecht kent meerdere waterlinies: aaneengeschakelde stukken land die in vroegere tijden onder water konden worden gezet om vijandelijke legers tegen te houden. Zo liggen de Oude Hollandse Waterlinie, de Nieuwe Hollandse Waterlinie, delen van de Stelling van Amsterdam en de Grebbelinie allemaal in de provincie Utrecht. In de zomer van 2021 kregen de Hollandse Waterlinies de felbegeerde status van werelderfgoed van UNESCO. Hieronder vallen de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam, maar niet de oudere waterlinies. Snap jij het nog?

Hieronder vind je alle verhalen over de ontstaansgeschiedenis van de verschillende Utrechtse waterlinies. We gaan in op het militaire belang ervan, maar ook het dagelijks leven op forten en rondom de waterlinies.

 

Oude Hollandse Waterlinie

Het Rampjaar 1672 vormde voor de Nederlandse Republiek de katalysator voor het creëren van de Oude Hollandse Waterlinie. Al eerder in de geschiedenis waren stukken land onder water gezet bij wijze van verdediging, bijvoorbeeld tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Dit wordt inundatie genoemd. Tijdens het Rampjaar 1672 werd dit in grote schaal gedaan en na de oorlog werd het een vast onderdeel van het Nederlandse verdedigingsplan. Er werden forten gebouwd, een lange linie die de vijand uit het bestuurlijk centrum moest houden. De forten liepen voor een groot deel door de Utrechtse provincie. 
 

Verhalen van de Oude Hollandse Waterlinie

Waterlinies van Utrecht De Oude Hollandse Waterlinie 5 min Waterlinies van Utrecht De strijd om Nieuwersluis 6 min Waterlinies van Utrecht Fransen op rooftocht 5 min

  

De Grebbelinie

Hoewel vooral bekend door de gevechten in de meidagen van 1940, is de Grebbelinie al vanaf de 18de eeuw onderdeel van het Nederlandse verdedigingsplan. De moerassige Gelderse Vallei was bovenal een vertragingslocatie. Het inunderen van de Oude Hollandse Waterlinie kon namelijk wel drie weken duren. De vijand moest vertraagd worden. Daar was de Grebbelinie voor. In 1744 werd er begonnen met de aanleg van een verdedigingslinie, om een snelle opmars van de Fransen te voorkomen. Het zou de Fransen echter niet tegenhouden.

Eind 19de eeuw kreeg de Grebbelinie nieuwe strategische betekenis, toen de aanleg van de Nieuwe Hollandse Waterlinie begon.
 

Verhalen van de Grebbelinie

Waterlinies van Utrecht De Grebbelinie: hoe water van vijand vriend werd 5 min Waterlinies van Utrecht Hoe kinderen de mobilisatie beleefden 5 min De Tweede Wereldoorlog in Utrecht De Grebbelinie en de mobilisatie van 1939-1940 5 min

 

Nieuwe Hollandse Waterlinie

De Nieuwe Hollandse Waterlinie is het grootste verdedigingsproject van de Nederlandse geschiedenis. In de 19de eeuw moest deze nieuwe waterlinie de verouderde Oude Hollandse Waterlinie gaan vervangen. Grootste verschil was, dat de stad Utrecht nu achter de verdedigingslinie kwam te liggen.

Het Utrechtse gebied van de Hollandse Waterlinies.

Hollandse Waterlinies -

Kaart Utrechts gebied Hollandse Waterlinies

Kaart van het Utrechtse gebied van de Hollandse Waterlinies.

Hollandse Waterlinies -

Het project werd direct na het verjagen van Napoleon in 1815 uitgevoerd. De bouw van de Nieuwe Hollandse Waterlinie zou echter vele jaren in beslag nemen en uiteindelijk voltooid zijn in 1870. Door snelle technologische ontwikkelingen zouden de forten constant veranderingen doormaken. Vaak werd de Nieuwe Hollandse Waterlinie als te zwak bestempeld. Tijdens de Tweede Wereldoorlog stond de Nieuwe Hollandse Waterlinie machteloos tegenover de Duitse luchtmacht.

In 2021 werd de Nieuwe Hollandse Waterlinie samen met de Stelling van Amsterdam opgenomen in de werelderfgoedlijst van UNESCO. Ze worden samen de Hollandse Waterlinies genoemd.
 

Verhalen van de Nieuwe Hollandse Waterlinie

Waterlinies van Utrecht Beschermd door Nieuwe Hollandse Waterlinie 4 min Waterlinies van Utrecht Werelderfgoedstatus voor Hollandse Waterlinies 4 min Waterlinies van Utrecht Ontdek de forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie 5 min

 

Leven aan de Waterlinies

De waterlinies hebben altijd middenin leefgebied van burgers gestaan. Ze stonden op boerenterrein, of aan de rand van dorpen. De verdedigingslinies hadden daardoor grote invloed op het leven van veel mensen in de omgeving. En denk eens aan de soldaten die gestationeerd waren op de forten; jongens die uit heel Nederland precies daar terecht kwamen.

Bovenal zijn de waterlinies daarmee een menselijk verhaal, veel sterker dan het steen en het beton in eerste instantie doet vermoeden.

Verhalen van het Leven aan de Waterlinies

Waterlinies van Utrecht Een avontuurlijk soldatenleven op het fort 3 min Waterlinies van Utrecht Hygiëne en de forten van de Waterlinie 5 min De Tweede Wereldoorlog in Utrecht De oorlogsjaren van een kind in de Grebbelinie 5 min


En nu?

Na de Tweede Wereldoorlog verloren de forten grotendeels hun strategische betekenis. In 1951 werd besloten dat de Nieuwe Hollandse Waterlinie geen militaire rol meer zou spelen in de verdediging van Nederland. Wel werden er nog een aantal schuilkelders gebouwd ten tijde van de Koude Oorlog, voornamelijk op de Lunetten rondom Utrecht. Maar ook daar zijn de meeste kelders inmiddels gesloopt.

De Nieuwe Hollandse Waterlinie biedt inmiddels ruimte voor bedrijvigheid, recreatie, natuur en cultuur.
 

Verhalen over de Forten van vandaag

Waterlinies van Utrecht Nieuw leven voor de forten 5 min Waterlinies van Utrecht Jongeren bezetten fort in 1968 4 min De Koude Oorlog in de provincie Utrecht De Koude Oorlog in Utrecht 5 min

 

Verhalen die we niet kennen

De verhalen van de Utrechtse waterlinies zijn nog lang niet allemaal verteld. Hieronder verzamelen we er nog meer.

Kijk ondertussen ook eens op de websites van Ode aan de Hollandse Waterlinies, het Bezoekerscentrum Grebbelinie, of het Kenniscentrum Waterlinies.

Boekentips

- Chris Will, Sterk Water (2019).
- Fred Feddes et al., Wisseling van de Wacht (2022).

Heb jij een verhaal over Utrechtse waterlinies?

Stuur het samen met een liggende afbeelding naar info@utrechtaltijd.nl.

Andere verhalen van de Utrechtse Waterlinies

Waterlinies van Utrecht
Oudewater beschermd tegen de Fransen Oudewater beschermd tegen de Fransen 6 min Waterlinies van Utrecht
De Nieuwe Hollandse Waterlinie om Utrecht 4 min