Alexander Gutteling, de vergeten dichter van Driebergen

4min

Op 23 november 2023 krijgt Stichting Driebergen-Rijsenburg Vroeger en Nu de Erfgoedprijs van Landschap Erfgoed Utrecht uitgereikt voor een project over dichter Alexander Gutteling (1884-1910). Begraven op de Oude Algemene Begraafplaats van Driebergen lijkt deze dichter door de tijd te zijn vergeten. Iets waar de stichting verandering in wil brengen. De gedichten van Gutteling verdienen ook vandaag de dag aandacht.

UtrechtAltijd sprak met de initiatiefnemers van dit project: Max Cremer, sociaal kunstenaar; Harold Konickx, neerlandicus en muzikant; en Arnaud van Holst, voorzitter van Stichting Driebergen-Rijsenburg Vroeger en Nu.

Wie is Alexander Gutteling?
Max: "Een zeer ondergewaardeerd dichter uit de vroege twintigste eeuw."

Arnaud: "Inderdaad een veelbelovend dichter. In Nederland kwam Gutteling al op jonge leeftijd in de kunstenaarshoeken terecht. Zo werd hij in Noordwijk, waar hij woonde, geïntroduceerd aan Albert Verwey. Die nam hem onder zijn hoede."

Harold: "Hij publiceerde regelmatig in Albert Verwey’s tijdschrift De Beweging, waar ook dichters in stonden die wel opgenomen zijn in ‘de canon’: Hendrik Marsman, Martinus Nijhoff en vooral ook J.C. Bloem. Als student zou ik de symbolistische poëzie van Gutteling misschien te hoogdravend hebben gevonden dus ik ben blij dat ik als veertiger alsnog kennis maak met zijn gedichten."

Waarom verdienen zijn gedichten meer aandacht?
Harold: "Van huis uit ben ik neerlandicus maar het werk van Alex Gutteling kende ik tot voor kort niet. Maar zijn gedichten zijn ritmisch heel sterk en Gutteling maakt op een een originele manier gebruik van natuurbeelden. De mattenklopper is echt een parel die in geen bloemlezing Nederlandse poëzie mag ontbreken. Ik vind het een genot om de gedichten van Gutteling voor te dragen:

Er is een schoonheid in 't armoedigst kleine

Die zich in stilsten droom slechts openbaart

Gelijk somtijds een zwerver eenzaam staart

Naar een Moorsch venster, sierlijk rijk van lijnen

Zoo boeit dit nietig ding betoovrend mijnen

Ontroerden blik: hoe speelsch en toch hoe klaar 't

Riet zich verwindt en tot een steel zich paart:

Geringden palmenstam in blonde schijnen!"

Hoe komt een jonge knul uit Java eigenlijk in Driebergen terecht?
Max: "Alexander Gutteling is in 1884 geboren op Oost-Java, in Bondowoso. Zijn vader was president van de landraad, een rechtsprekend orgaan in destijds Indië. Echter, al in 1885 vertrokken ze naar Nederland. De vader van Gutteling had namelijk tuberculose gekregen en hij kreeg daarvoor 'verlof naar Europa'. Op 16 juni 1885 kwamen ze aan in Rotterdam. Drie dagen daarna overleed zijn vader aan tuberculose, nadat zijn oudere broer van 6 jaar oud op weg naar Nederland ook was overleden aan de ziekte."

Arnaud: "Hij was een veelbelovend dichter, maar werd al vroeg in zijn leven ziek. Hij verhuisde daarom in 1902, op 18-jarige leeftijd, naar Driebergen. De lucht zou hier schoner zijn en dat was goed voor de zieke patiënt, zo dacht men. Hier begon hij aan het schrijven van zijn beste gedichten en zo is hij ook een Driebergse dichter geworden."

De tuberculose hield Gutteling echter in zijn greep en herstellen deed hij nooit meer. In de herfst van 1910 ging het snel bergafwaarts en op 12 november stierf Alexander Gutteling, 26 jaar oud. Zijn gedichten werden vergeten. Daar wil Stichting Driebergen-Rijsenburg Vroeger en Nu verandering met hulp van de Erfgoedprijs van Landschap Erfgoed Utrecht.

Hoe wil Vroeger & Nu het geld van de Erfgoedprijs inzetten?
Arnaud: "Er zijn ideeën om met behulp van QR codes beeld, geluid en tekst tot leven te brengen en we zouden dat graag linken aan onze website. Wij denken dat dit de geschiedenis en in dit geval het verhaal en de gedichten van Alex Gutteling voor een grotere groep geïnteresseerden toegankelijk maakt. Speciaal de jongere inwoners van onze gemeente hopen we zo te bereiken."

Max: "Het gaat hier ook om het creëren van een multimediale ervaring die de gedichten van Alex Gutteling tot leven brengt en toegankelijk maakt voor een breder publiek. Er wordt een studio gehuurd en de opnames worden professioneel opgenomen en afgemixt. Harold zal de gedichten, die vrij complex zijn om voor te dragen, inspreken. Misschien zijn de gedichten straks te beluisteren bij zijn graf, hier in Driebergen, maar we moeten kijken of dat haalbaar is."

Extra info