Niet geschikt voor onderdanigheid

Anna Maria van Schurman was de wereld te slim af

5 min

Anna Maria van Schurman was in 1636 de eerste vrouw die colleges volgde in Nederland. Dat doet ze ruim tweehonderd jaar eerder dan Aletta Jacobs. Niet met medestudenten, maar verstopt achter een gordijn in een nis. Deze alternatieve manier om colleges te volgen aan de Universiteit Utrecht was niet haar enige bron om kennis op te doen. Sterker nog, ze onderhield contact met geleerden, kunstenaars en schrijvers uit heel Europa. Haar talent viel op; Anna Maria van Schurman werd een beroemdheid.

Het grootste deel van haar leven bracht Anna Maria door in Utrecht. Met haar ouders en broers woonde ze onder meer aan het Domkerkhof. Een gevelsteen in het pand Achter de Dom 8 herinnert aan hun tijd in Utrecht. In dat huis werden in eerste instantie alleen haar broers onderwezen door hun vader omdat er nog geen universiteit in de stad was. De leergierige Anna Maria schoof uiteindelijk ook aan. Van haar vader leerde ze verschillende talen en kreeg belangstelling voor theologie, geschiedenis, aardrijkskunde en wiskunde. Ook kunst interesseerde haar, ze schreef gedichten, maakte papierknipsels en tekende portretten. Een in pastel gemaakt zelfportret uit 1640 is voor zover bekend de eerste pasteltekening uit Noord-Nederland.

De bijbel als drijfveer

Anna Maria legde zelf contact met mensen die haar inspireerden. Zo schreef ze in 1631 bijvoorbeeld met theoloog André Rivet. Dat contact resulteerde in 1638 in een betoog over waarom vrouwen bij uitstek toegerust zijn om wetenschap te beoefenen. Drijfveer voor het opdoen van kennis was voor Anna Maria het leren begrijpen van de bijbel. Om die reden maakte ze zich maar liefst veertien verschillende talen eigen. Waaronder Hebreeuws, Chaldeeuws, Arabisch, Syrisch en Ethiopisch.

Maar vraag je misschien, wat heb je op je hart? Wel, vrouwen worden niet op de universiteit toegelaten.

Anna Maria van Schurman

Bij haar buurman, wetenschapper en predikant Gisbertus Voetius, liep ze de deur plat. Hij bezat een uitgebreide bibliotheek waar Anna Maria naar hartenlust boeken leende. Voetius bewonderde Anna Maria en vroeg haar daarom in 1636 om een gedicht te schrijven om de opening van de universiteit te bejubelen. De laatste twee regels van haar stuk luidden: ‘Maar vraag je misschien, wat heb je op je hart? Wel, vrouwen worden niet op de universiteit toegelaten.’ De voordrachten ter ere van de oprichting werden gedrukt en verspreid. Reacties kwamen er van over de hele wereld. Met name over het opzienbarende stuk van Anna Maria.

Verstopt achter een gordijn

Anna Maria werd geroemd om haar intelligentie. Bijnamen als De Nederlandse Minerva, het juweel van de geleerde vrouw, de ster van Utrecht, ze liegen er niet om. Evenals het netwerk van geleerden en andere grootheden als Jacob Cats en Constantijn Huygens waarin ze zich bevond. Haar gedicht uit 1636 maakte haar nog bekender. Haar kan de toegang tot de universiteit toch niet geweigerd worden? Helaas, het blijft nog steeds verboden voor vrouwen om zich in te schrijven op een universiteit. Maar Voetius verzon een manier om haar toch toe te laten. Anna Maria volgde colleges verstopt in een nis achter een gordijn. Uit het zicht van haar mannelijke medestudenten.

Ze bleef zich haar hele leven toewijden aan de wetenschap en kunsten. En sloot zich uiteindelijk aan bij een beweging van Labadisten, waarbinnen gestreefd wordt naar een zuivere kerk met enkel ware gelovigen. Ze volgde deze sekte der Labadisten naar Duitsland en later naar Friesland. Daar overleed ze in 1678 op zeventigjarige leeftijd.

Bronnen en meer lezen

Mirjam de Baar, Schurman, Anna Maria van, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland.

Visser, Y. Anna Maria van Schurman – De eerste vrouw aan de universiteit, via Historiek.net

Universiteit Utrecht, Anna Maria van Schurman, 'het wonder van Utrecht', verdient meer aandacht volgens Pieta van Beek, via UU.nl

Pieta van Beek, Anna Maria van Schurman via http://annamariavanschurman.org/

Verschillende uitgaven van Anna Maria van Schurman zijn in te zien via http://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=schu001

 

Geschreven door Sanne Witkamp Ontdek alle verhalen van deze schrijver