Maritiem erfgoed in de provincie Utrecht

Bisschop Willem en de Marnedike

4min

In 1282 waren de dijken langs de Hollandsche IJssel doorgebroken. Er was veel schade in het graafschap Holland en graaf Floris V was daar niet blij mee. In 1285 liet de graaf daarom een dam leggen in de Hollandsche IJssel waardoor het water van de Lek tegengehouden werd. Maar die dam zorgde vervolgens wel voor meer druk op de Lekdijk en dus meer risico op dijkdoorbraken langs de Lek. En het had ook gevolgen voor de boeren in Jutphaas en de polders ten oosten en ten noorden van de Hollandsche IJssel.

Niet iedereen was dus blij met de dam in de Hollandsche IJssel. Dat bleek een aantal jaren later toen er een machtswisseling was, zowel in Holland als in Utrecht. Graaf Floris V werd in 1296 vermoord en in datzelfde jaar benoemde de paus Willem Berthout van Mechelen tot nieuwe bisschop van Utrecht. Dat werd normaal binnen Utrecht zelf geregeld, dus dit viel niet echt goed bij zijn nieuwe onderdanen. Maar de nieuwe bisschop deed zijn best en kwam de plaatselijke bevolking tegemoet.

Een sluis in eigen handen

In 1298 gaf bisschop Willem aan de bewoners van het land aan de oostzijde van de IJssel tot aan de ‘Marnedike’ het recht om een sluis te maken in de IJsseldijk en die te onderhouden en herstellen zonder dat zij toestemming nodig hadden van een dijkgraaf. Dat was uitzonderlijk: een dijkgraaf is het hoofd van het bestuur van een waterschap en die moet dus overal toestemming voor geven. Met deze sluis konden de boeren de waterhuishouding in hun gebied regelen oftewel, ze konden zelf zorgen dat ze droge voeten hielden.

De Marnedike

De ‘Marnedike’ is tegenwoordig bekend als de Meerndijk. Deze dijk is aangelegd over de ‘Mare’. Er is jarenlang gediscussieerd of de Mare nu een rivier of een kanaal was. Recent archeologisch onderzoek heeft uitgewezen dat het om een rivier gaat, waarlangs een Romeins kanaal was gegraven. De Mare is rond het begin van de jaartelling ontstaan vanuit de Heldammer stroomrug, een nevengeul van de Rijn die de rijksgrens van het Romeinse rijk vormde. In de loop der eeuwen is de Mare verland. In de dertiende eeuw had zich in de riviergeul kleiig veen afgezet: een goede basis voor een dijk. In 1298 was de ‘Marnedike’ dus net aangelegd.

Waterkering

De dijk was ook echt bedoeld als waterkering om het water vanuit het zuiden tegen te houden. Dat lukte niet altijd en van één van die dijkdoorbraken is de schade nog zichtbaar. Dat is het wiel ‘De Waagkuil’, dichtbij de huidige A12, een meertje dat is ontstaan doordat het kolkende water bij een dijkdoorbraak veel grond wegspoelt. En er waren andere dijkdoorbraken: in 1321 bijvoorbeeld en vervolgens nog twee maal in 1322. Het wiel dateert in ieder geval van vóór 1609: het staat op een kaart van land in ‘Rijerscop’ die in dat jaar werd gemaakt. De weg over de Meerndijk was eeuwenlang een zandpad. In de twintigste eeuw is hier een provinciale weg aangelegd. De Meerndijk is tegenwoordig geen waterkering meer, maar de weg ligt nog steeds hoger dan de polders eromheen.

 

Geschreven door Nettie Stoppelenburg Vakspecialist, historica en schrijver. Ontdek alle verhalen van deze schrijver

Extra info