Buys Ballot zette het weer op de kaart

4 min

De Bilt is dan wel geen wereldstad, maar is toch dagelijks in het nieuws. Vanwege het weer. De weerkaarten van nu zijn gebaseerd op de fundamenten die Christophorus Henricus Didericus Buys Ballot (1817-1890) legde. Een vooruitstrevende meteoroloog die veel heeft betekend voor de internationale weerkunde.

Wanneer je tegen de wind in fietst, is links van je een hogedrukgebied en rechts een lagedrukgebied. Op het zuidelijk halfrond is dat precies andersom. Deze vuistregel, waarin het verband tussen wind en luchtdruk aangetoond wordt, heeft Buys Ballot ontdekt en wetenschappelijk bewezen in 1857. Dit gegeven staat dan ook bekend als de Wet van Buys Ballot waarmee weersverwachtingen en waarschuwingen voor storm gemaakt konden worden. Het toeval wil dat een Amerikaanse schoolmeester, William Ferrel, deze wetmatigheid al een jaar eerder had ontdekt. Ballot was zich nergens van bewust en toonde zich een heer met het aanbod om de wet te laten hernoemen tot ‘de wet van Ferrel-Buys Ballot’. De Amerikaan wees het vriendelijk af.

Van talenstudent naar bètadocent

Buys Ballot heeft sporen nagelaten in de meteorologie, wis-, natuur- en scheikunde in binnen- en buitenland. Zo heb je het Buys Ballotgebouw, de bètafaculteit van de Universiteit van Utrecht en er is zelfs een krater aan de achterzijde van de maan naar hem vernoemd. Dan te bedenken dat deze wetenschapper in 1835 is begonnen als student letteren. Nog geen tien jaar later promoveerde hij cum laude op een natuurkundig onderwerp. Tot aan zijn dood was hij hoogleraar in meerdere exacte vakken op de Universiteit van Utrecht.

De noodzaak om de florerende scheepvaart van die tijd van goede weerberichten te kunnen voorzien was hoog.

Eerste directeur van het KNMI

Bij Koninklijk Besluit werd begin 1854 het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut opgericht. Beter bekend als het KNMI. Onder meer Ballot heeft de regering overtuigd van het belang tot oprichting van dit instituut; de noodzaak om de florerende scheepvaart van die tijd van goede weerberichten te kunnen voorzien was hoog. Buys Ballot was de eerste directeur en bleef dit tot zijn dood.

In 1873 was deze directeur grondlegger van het Internationaal Meteorologisch Comité. Onder zijn leiding is een wereldomvattend netwerk van waarneemstations opgezet die door uniforme codes zonder taalproblemen weergegevens konden uitwisselen. Dit werd later de Wereld Meteorologische Organisatie die onder de vlag van de Verenigde Naties expertisecentrum is op het gebied van weer en klimaat.

Weerstand

Ondanks al zijn verdiensten voor de meteorologie had Buys Ballot moeite om zijn weerkaarten aan de man te brengen in eigen land. De KNMI-directeur mengde zich publiekelijk in de discussie met sceptici die meer vertrouwen hadden in het volksgeloof. Misschien ken je het gezegde wel; ‘Morgenrood betekent water in de sloot’. Oftewel, als de ochtendzon rood is, gaat het regenen. In 1878 klaagde Buys Ballot dat slechts drie kranten zijn weerberichten publiceerden. Hoe hard de meteoroloog er ook voor heeft gewerkt, pas eind 19de eeuw werden weerkaarten steeds regelmatiger uitgegeven. In 1890 overleed hij. Nergens staat wat voor weer het toen was.

Sterrenwacht en klooster

Tot aan 1897 was het KNMI gevestigd op voormalig bastion Sonnenborgh in Utrecht. Dat bastion werd omgebouwd tot sterrenwacht en meteorologisch instituut. Daarna vertrok het KNMI naar de buitenplaats (en de plek waar ooit het Vrouwenklooster stond) ‘Koelenberg of Het Klooster’ in De Bilt. Deze locatie had meer ruimte en mogelijkheden voor eventuele uitbreiding. Het hoofdkwartier van het KNMI is nog steeds gevestigd in De Bilt. Het weer hier is gemiddeld voor Nederland.

In aflevering 6 van het Verleden van Utrecht zie je de strijd van Christophorus Buys Ballot. 

Bronnen

Beek, Peter van (1997) Het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut 1854-1951, Oud Utrecht, jg. 70, nr. 3, p. 52-56.

KNMI, Weerkaart historie, via knmi.nl

Geschreven door Lois Muller Schrijfteam UtrechtAltijd.nl