De Tweede Wereldoorlog in Utrecht

Dagelijks leven steeds triester

4 min

Het woord ‘ramptoerisme’ werd nog niet gebruikt, maar het verschijnsel bestond al wel. In mei 1940 kwamen mensen van heinde en verre de verwoestingen in Rotterdam en in Rhenen bekijken. Sommigen lieten zich fotograferen op de puinhopen. Een fraai voorbeeld is die vrouw die, ergens in de buurt van Veenendaal, heeft plaatsgenomen op de vleugel van een neergestort Duits vliegtuig en in een bevallige houding poseert.

Triester is het beeld van de familie Van Eijden uit Leusden. Hun boerderij lag in de Grebbelinie en werd in de strijd totaal verwoest. Het gezin was in de buurt ondergebracht. Een paar weken na de capitulatie vierde een van de kinderen een communiefeestje en daar was ook een familielid met een fototoestel. Ze gingen even bij het voormalige huis kijken. De kinderen, in hun mooiste kleren, de jongetjes met stropdas, namen plaats op de ruïnes en poseerden voor wat wel een van de meest bizarre oorlogsfoto’s uit de regio mag heten.

Neuskegel vliegtuig door het plafond

Voor velen nam het dagelijks leven intussen weer zijn min of meer normale gang, al werd het met de maand gevaarlijker en beklemmender. Oorlogsgeweld bleef de stad Utrecht lange tijd bespaard. Opeens veranderde dat toen in juni 1943 een Lancaster bommenwerper boven de stad werd neergehaald. De brokstukken van het vliegtuig kwamen in de wijk Wittevrouwen terecht, er vielen tien dodelijke slachtoffers. De neuskegel van het toestel boorde zich in een woning in de Palmstraat en bleef halverwege de eerste verdieping steken.

Klokkenroof

Een groot deel van de Nederlandse bevolking ontstak in razernij over een actie die de bezetter in oktober 1942 inzette en die bijna een jaar duurde: speciale ploegen trokken langs de kerken om er de klokken uit te roven en ze te laten omsmelten tot wapens en munitie. In machteloze woede stonden ze ernaar te kijken, de gelovigen die de klokken vaak met dubbeltjes en kwartjes bij elkaar hadden gespaard. In talloze plaatsen is de klokkenroof gefotografeerd, vaak stiekem – ergens vonden de rovers deze tekst op een klok: ‘Wie met klokken schiet, die wint de oorlog niet.’

Schaarste en gebrek

Hét grote dagelijkse probleem werd de schaarste aan voedsel en brandstof. In mei 1943 loopt heel het Utrechtse Oudwijk uit omdat het Simon de Wit-filiaal een partij kaas heeft kunnen regelen en dat per aanplakbiljet bekend maakt. Er staat een onafzienbare rij mensen voor de winkel, een politieagent bewaakt de orde. Gaandeweg verandert schaarste in puur gebrek en eind 1944 is er bijna niets meer te eten. Wie geen behulpzaam netwerk heeft is in levensgevaar, vooral voor eenzame bejaarden en patiënten in instellingen wordt de toestand uitzichtloos. Op het straatarme Houtplein in Utrecht fotografeert een woninginspecteur een gezin dat totaal verwaarloosd de dood in de ogen kijkt; de twee jongste kinderen zullen het einde van de volgende dag niet halen. Kerstmis 1944: een van de schokkendste foto’s uit de hele oorlog.

Dit is één van zeven verhalen die Ad van Liempt schreef bij de 50 Utrechtse foto’s die werden verzameld voor het landelijke project De Tweede Wereldoorlog in 100 foto’s. Ad van Liempt was lid van de keuzecommissie en maakte met RTV Utrecht de serie Tijd van Toen over de Utrechtse foto’s.

Geschreven door Ad van Liempt Ontdek alle verhalen van deze schrijver