Pieter Tanjé, naar Louis Fabritius Dubourg / collectie Rijksmuseum - 1747 - 1759
CC0

Floris V wordt vermoord door Gerard van Velzen

Floris V wordt vermoord door Gerard van Velzen, 26 juni 1296. De graaf die vastgebonden op zijn paard zit wordt door Gerard van Velzen met een zwaard gedood.

Bron foto http://hdl.handle.net/10934/RM0001.COLLECT.182646
Plaats delict Utrecht

Floris V wordt vermoord door Gerard van Velzen

Verhalen
Plaats delict Utrecht

De moord die de grenzen van de provincie veranderde

4 min
16-02-2017

Heb je je wel eens afgevraagd waarom de provincie Utrecht zo'n vreemde inham in het noorden heeft, en waarom dat gebied – het Gooi – bij Noord-Holland hoort en niet bij Utrecht? Om dat te begrijpen, moeten we terug naar de 13de eeuw, toen graaf Floris V (1256-1296) met meer dan twintig messteken om het leven werd gebracht.

In de 13de eeuw was Utrecht de grootste en machtigste stad van de Lage Landen. De stad hoorde bij het bisdom Utrecht - toen nog Het Sticht geheten. Dat bisdom was groter dan de provincie Utrecht nu is: zo hoorden Amsterdam en plekken als Weesp en Muiden in die tijd ook bij Het Sticht. Omdat het bisdom te groot was voor de bisschop om zelf te beheren, kreeg een aantal edellieden de macht over delen van het gebied. Het noordwesten werd bestuurd door de heren van Amstel. Een van hen was Gijsbrecht van Amstel.

Een ingewikkelde machtsstrijd was het gevolg, waarbij Floris V en de bisschop de handen ineensloegen en de in hun ogen wat te vrijpostige Gijsbrecht in de gevangenis gooiden. Zo kwam het noordwesten van Het Sticht in handen van Floris V.

Valkenjacht

Iets verderop was Floris V, graaf van Holland en Zeeland, de baas. Hij was er altijd op uit om door middel van veldtochten en slimme huwelijkspolitiek zijn gebied te vergroten. Floris V aasde ook op het noordwestelijke deel van Het Sticht. Een ingewikkelde machtsstrijd was het gevolg, waarbij Floris V en de bisschop de handen ineensloegen en de in hun ogen wat te vrijpostige Gijsbrecht in de gevangenis gooiden. Zo kwam het noordwesten van Het Sticht in handen van Floris V.

Eenmaal op vrije voeten, wilde Gijsbrecht zijn gebied terug. Floris V was inmiddels ook uit de gratie geraakt bij de koning van Engeland, die Gijsbrecht een flinke premie beloofde om Floris V aan de Engelsen over te leveren. Daarop bedacht Gijsbrecht samen met Gerard van Velzen en Herman van Woerden een list. In de zomer van 1296 bezocht Floris V de bisschop van Utrecht. Gijsbrecht was daar ook en nodigde Floris V uit voor de valkenjacht. Maar van jagen kwam weinig terecht: even buiten Utrecht werd Floris V door het drietal overmeesterd. Hij werd vervolgens opgesloten in het Muiderslot, een burcht die Floris V nota bene zelf had laten bouwen en die Gijsbrecht inmiddels had ingepikt.

Berckenrode, B.F. van, cartograaf / 214249 / collectie Het Utrechts Archief - 1628
CC0

Kaart van de provincie Utrecht

Kaart van de provincie Utrecht met aangrenzend gebied; met weergave van wegen, watergangen, polders, steden; met gestyleerde weergave van heuvels, dorpen, kastelen en kloosters. Met aanduiding van de bestuurlijke indeling (ged.).

Bron foto https://hetutrechtsarchief.nl/beeld/9FCA66BDF62C500EB20BC4E82287E947

Moord met grote gevolgen

De drie edelen wilden Floris V vanuit het Muiderslot naar Engeland brengen, maar zover kwam het niet. Floris V was namelijk heel geliefd bij de boeren in de omgeving en zij omsingelden massaal het slot. De ontvoerders konden geen kant op. Na vier dagen besloten de edelen toch een poging te wagen om te ontsnappen. Maar nog maar net buiten het slot stuitten ze al op een groep boze boeren. Floris V maakte van de consternatie gebruik en deed een ontsnappingspoging, waarop Gerard van Velzen hem in paniek van zijn paard sloeg. Floris V belandde in de sloot en de samenzweerders staken meer dan twintig keer op hem in.

Floris V had geen schijn van kans en stierf kort daarna nabij Muiderberg. Gerard van Velzen werd opgepakt en ter dood veroordeeld. Gijsbrecht van Amstel en Herman van Woerden vluchtten, maar raakten wel al hun bezittingen kwijt. De moord op Floris V had grote gevolgen voor de provincie Utrecht. De zoon van Floris, Jan, werd graaf van Holland en eiste het land van de gevluchte heren van Amstel op. Zo werden Muiden, het Gooi en Amstelland aan Holland toegevoegd. Dat is nooit meer teruggedraaid, en daarom heeft de provincie Utrecht nog altijd een inham in het noorden – het Gooi – en is Amsterdam nu een Noord-Hollandse stad.

Dit verhaal is ontleend aan Utrechtse Canons.