Waterlinies van Utrecht

De Oude Algemene Begraafplaats Hogewal: van bolwerk naar laatste rustplaats

4min

14-03-2024

Een begraafplaats boven op een voormalig bolwerk. Dat zie je niet veel. Maar wel in Woerden, bij de Oude Algemene Begraafplaats Hogewal. Hoe is het gekomen dat delen van de oude wallen zijn aangewezen als begraafplaats?

Woerden is een vestingstad. Dat zie je direct als je de stadsplattegrond bekijkt. Rondom het centrum tekent zich een vijfhoek af. En daar omheen zie je de vorm van een ster. Langs de vijfhoek stonden, in vroeger tijden, de muren van de stad. Woerden ligt ook op de belangrijke doorgangsroute tussen Holland en Utrecht en is vaak onderwerp van twisten geweest tussen beide gewesten.

Willem van Naaldwijk, baljuw van Rijnland en Woerden, laat rond 1370 als eerste een kleine gracht graven. Met de aarde wordt een wal opgeworpen die versterkt wordt met horden van wilgentenen en planken verschansingen. Woerden kan zo Holland verdedigen. Als dank voor de, overigens niet zo vrijwillige, inspanningen voor de versterking verkrijgen de inwoners van Woerden van hertog Albrecht van Holland de stadsvrijheid.

Hierna worden de versterkingen nog vaak aangepast om de nieuwe vormen van oorlogsvoering bij te benen. Dit blijft doorgaan tot het einde van de 18de eeuw. Woerden heeft dan ook al de Spanjaarden en Fransen op bezoek gehad.

Tussen 1795 en 1806 maakt de streek rond Woerden deel uit van de Bataafse Republiek. Deze periode markeert ook het einde van de vesting Woerden. Vanuit militair oogpunt voldoet de Oude Hollandse Waterlinie niet meer. Na het vertrek van de Fransen valt in 1825 het besluit om de vestingwerken rond Woerden te slopen. De wallen, bolwerken, grachten en poorten worden door het Rijk aan de stad Woerden overgedragen met de verplichting om ze af te graven, te dempen of te slopen.

De begraafplaats

Na de Franse tijd wordt het in 1829 definitief verboden om te begraven in de kerken. In plaatsen met meer dan 1000 inwoners is ook begraven op de kerkhoven niet meer toegestaan. Zoals op zoveel plaatsen heeft ook Woerden aanvankelijk een terrein op de buitenwal aangewezen, maar nog in datzelfde jaar wordt dit ingeruild voor twee bolwerken op de binnenwal. De plaats op een voormalig bolwerk is uniek. Reden is waarschijnlijk dat het dankzij de hoge ligging mogelijk werd gestapeld te begraven. Op dit kleine oppervlak zijn, voor zover onderzoek nu uitwijst, ruim 6000 personen begraven of begraven geweest.

De begraafplaats heeft een eenvoudige symmetrische aanleg en is omgeven door bomen die op de rand van het bastion staan. Aan de straat staat een neoclassicistisch poortgebouw uit 1830, met aan weerszijden een spijlenhekwerk dat de begraafplaats afschermt van de straat. In 2000 zijn de aanleg van de begraafplaats en het poortgebouw aangewezen als rijksmonument. Zo hebben de stadswallen van Woerden dus een bijzonder nieuw leven gekregen!