Waterlinies van Utrecht

De Oude Hollandse Waterlinie

5 min

In het westen van de provincie Utrecht zijn op veel plaatsen de sporen van de Oude Hollandse Waterlinie te zien; van versterkte steden tot fortificaties langs dijken en rivieren. De Oude Hollandse Waterlinie kwam in het voorjaar van 1672 tot stand toen de Verenigde Nederlanden werden aangevallen door Frankrijk, Engeland, Münster en Keulen. De ontstaansgeschiedenis van de linie was chaotisch, en leidde er uiteindelijk toe dat steden als Utrecht, Woerden, Naarden en Oudewater door het Franse leger werden bezet.

Maanden voordat koning Lodewijk XIV van Frankrijk met zijn ruim 100.000 man tellende leger de Verenigde Nederlanden binnenviel besloten de Staten-Generaal om de buitengrenzen voor te bereiden op een invasie. Specifiek de moderne vesting Maastricht, de door Nederlandse militairen bemande versterkte steden langs de Rijn ten oosten van Nijmegen, en de IJssellinie. Deze linie zou zich uitstrekken vanaf de Rijn tot aan de Zuiderzee en bestaan uit een serie van inundaties (onder water gezette landen) en versterkte steden aan de IJssel zoals Doesburg en Zutphen.

Twijfel

In Holland werd echter getwijfeld aan de sterkte van deze lange en slecht bemande IJssellinie. In januari 1672 ontvingen de Staten van Utrecht een uitnodiging om in Den Haag te vergaderen over een Plan B: een waterlinie gebaseerd op oude maar nooit uitgevoerde plannen voor een ‘Stichts-Hollandse linie’. Hiermee zouden Holland en Utrecht worden verdedigd. Tijdens de vergadering in februari werd duidelijk dat er een tweede alternatief bestond: de Grebbelinie, al werd deze naam toen nog niet gebruikt. Na een urenlang overleg werd besloten de diverse mogelijkheden verder te onderzoeken.

Tijdens de gesprekken trokken de Staten van Utrecht tot verbazing van de Hollanders plots hun steun voor de Grebbelinie in, ondanks de brede steun onder de leden.

Een volgende serie gesprekken halverwege maart maakte duidelijk dat er in Utrecht onenigheid was ontstaan over wat de beste optie was. Hoewel de Grebbelinie sneller en goedkoper aan te leggen was wilde men ook de stad Utrecht verdedigen en een linie langs de Vecht en Vaartsche Rijn voorbereiden. Tijdens de gesprekken trokken de Staten van Utrecht tot verbazing van de Hollanders plots hun steun voor de Grebbelinie in, ondanks de brede steun onder de leden. De invloedrijke stad Utrecht bleek de dwarsligger: het geplande werk aan de Grebbe zou kunnen uitgroeien tot een ‘Amersfoort-Rijnkanaal’ met nadelige economische gevolgen voor de stad Utrecht. Er bleef bovendien veel onduidelijkheid over de manier waarop de stad Utrecht versterkt kon worden, waardoor de gesprekken niet leidden tot overeenkomst.

Een Hollandse waterlinie

Op 13 april 1672 besloten de Staten van Holland om zonder Utrecht een nieuwe waterlinie voor te bereiden. In overleg met de Hollandse steden en hoogheemraadschappen werden de mogelijkheden en eventuele problemen onderzocht. Enkele weken later waren de plannen voor een Hollandse Waterlinie klaar, en op 8 juni – vier dagen voordat koning Lodewijk XIV de Rijn overstak – gaven de Staten van Holland opdracht om te beginnen met het onder water zetten van de Oude Hollandse Waterlinie. Om problemen met Utrecht te voorkomen werden inundaties in het soms chaotische grensgebied waar mogelijk beperkt. De toen Hollandse en nu Utrechtse steden Woerden en Oudewater bleven daardoor ‘buiten’ de Oude Hollandse Waterlinie en werden – net als Utrecht zelf – enkele weken later door het Franse leger bezet.

 

Geschreven door Sander Enderink Stichting Oude Hollandse Waterlinie, historicus, auteur Het Oude Hollandse Waterlinie Boek