Stille getuigen van de industrialisatie

De schoorsteen van Unicum: de industriële wasserij van Utrecht

5 min

20-06-2018

De industriële wasserij kende in de tweede helft van de 19de eeuw een sterke groei, ook in Utrecht. Dat paste helemaal in het tijdsbeeld van industrialisatie, toenemende hygiëne en groeiende welvaart. Dankzij de trein kon Defensie in Woerden de was centraal gaan doen, terwijl horeca en rijkere families de was lokaal uitbesteedden. Maar wat is daar nu nog van over?

Woerden heeft een lange historie als garnizoensplaats. In de 19de eeuw kreeg dat een geheel nieuwe invulling door de Centrale Magazijnen van Militaire Kleding en Uitrusting. Op het oude militaire bolwerk aan de voet van het kasteel verscheen in 1880 de eerste wasserij van de Landmacht, waarmee en passent werd voorkomen dat de garnizoensplaats in onbruik raakte.

In de Centrale Magazijnen werkten honderden Woerdenaren in de reiniging en reparatie van schoeisel, kleding, tenten en andere uitrusting. Menig plunjezak van een dienstplichtig militair is in al die jaren geleegd in Woerden. In 1999 verhuisden alle activiteiten naar Soesterberg, maar het washuis uit 1916, een in 1946 vervangen schoorsteen en twee magazijngebouwen staan nog steeds overeind.

Van wasserij tot studentenhuis

De provincie Utrecht telde in 1930 in totaal 177 wasserijen, met niet geheel verrassend een concentratie in en rond de stad Utrecht. Een van die wasserijen uit de stad was die van de familie Spierenburg aan de Koningsweg. Het bedrijf stamt al uit 1856, toen nog werd gewassen in een houten schuur achter een kleine woning. ‘Stoom Wasch- en Strijkinrichting Aurora’, prijkte tot voor kort nog op het gebouw dat in 1870 in gebruik werd genomen. De oude wasserij is in 2014 verbouwd tot studentenwoningen, maar een schoorsteenstomp is bewaard gebleven.

De Duif

Op de weg van Maarn naar Leersum staat een klein industrieel complex: de voormalig stoomwasserij De Duif. De industriële wasserijen in de regio verschenen na de opkomst van de automobiel, en dan vooral de vrachtwagen vanaf 1920. Deze stoom-, was-, glans- en strijkinrichting in Leersum begon in 1929 en niet veel later werd die uitgebreid met een mangelkamer, een machinekamer, een ketelhuis en vermoedelijk ook de bijbehorende schoorsteen. Toen de wasserij zijn activiteiten staakte, werden de gebouwen in gebruik genomen door andere bedrijven. De schoorsteen is bewaard gebleven.

Melkwit

Niet alle historische wasserijen zijn in onbruik geraakt. Aan de weg tussen Loenersloot en Baambrugge staat, ietwat verloren, een schoorsteen achter een kleine verzameling gebouwen. Het begon ooit als een melkfabriek, maar sinds 1955 is er een stoomwasserij gevestigd, Wasserij Unicum. De stoomwasserij stapte in 1967 over op chemisch reinigen. De markante gebouwen worden nog altijd goed onderhouden en zijn melkwit geschilderd. Gewassen wordt er nog steeds, tegenwoordig door Hendrikse Stomerijen. Het voorkomt niet dat de schoorsteen er ongebruikt bij staat.