De stadsrechten van Ameide

Strijd tussen Holland en Utrecht

De feodale geschiedenis van Ameide en Tienhoven loopt parallel. Beide heerlijkheden hadden één gezamenlijke gezagsdrager. De bisschop van Utrecht had als leenheer het gebied in eerste instantie in leen gegeven aan de Heer van Goor. Rond het jaar 1250 werd deze als leenman vervangen door de Heer van Herlaar. In het ontginningsgebied was er een voortdurende strijd tussen de graven van Holland en de bisschoppen van Utrecht om de macht, zo ook die van Ameide en Tienhoven.

In 1298 stelde Dirk (Arnoldszoon) van Herlaar (ca. 1270-1305) zijn ‘Huis te Ameide’ ter beschikking van graaf Jan I van Holland, voor zijn strijd tegen de bisschop van Utrecht, Willem Berthout van Mechelen. In 1312 moest een opvolger, Dirk III (Aleidszoon) van Herlaar (ca. 1290/5-1353), echter ter verantwoording naar Utrecht om tegenover de nieuwe bisschop Gwijde (Guy) van Avesnes te bevestigen dat hij als leenman de heerlijkheid Ameide van de bisschop in leen had gekregen. Kort daarna verwierf graaf Willem III van Holland (ca. 1286-1337) alsnog het leenheerschap over Ameide. Bisschop Jan van Diest zat in geldproblemen en moest in 1327 een deel van zijn lenen, waaronder Ameide, aan de graaf verkopen.

De stadsrechten van Ameide

Ameide was met Nieuwpoort en Gorinchem één van de drie steden in de Alblasserwaard. Waar de jaartallen voor Nieuwpoort (1292) en Gorinchem (1382) duidelijk zijn, bestaat er over de datering van de stadsrechten voor Ameide veel onduidelijkheid. Vaak wordt het jaar 1277 genoemd en graaf Floris V van Holland als verlener. Dit is echter niet juist. Tot 1327 had Ameide de bisschop van Utrecht als leenheer en een stadsrechtverlening door de graaf van Holland, in die tijd een vijand van de bisschop lijkt onwaarschijnlijk.

De datering van de stadsrechtverlening is te reconstrueren uit enkele oude akten. In 1312, toen Dirk III de heerlijkheid Ameide in handen kreeg, staat er niets over Ameide als ‘stad’. De vroegste vermelding is in een akte uit 1351. Graaf Willem V van Holland verleent tolvrijheid aan “alle degenen die binnen hun stad en poort van der Ameide poorters zijn”. De stadsrechten zullen tussen 1312 en 1351 verleend zijn door de toenmalige heer van Ameide, Dirk III van Herlaar. In 1433 bekrachtigde zijn nazaat Reinoud II van Brederode (1415-1473) de stadsrechten van Ameide.

Het latere Stadhuis

Aan de heerschappij van de Brederodes heeft Ameide het fraaie Stadhuis op de Dam te danken. Johan Wolfert van Brederode (heer van Vianen en Ameide van 1620 tot 1655) geeft in 1644 de opdracht tot de bouw. Op de datumsteen in de zijgevel staat de volgende tekst:

ANNO EEN DUSENT SES HONDERT VEEERTICH EN VIER

HEEFT I^OR HENDRYCK VAN BREEDERODE DROSSART ALHIER

OP DEN SEVENDEN APRIL MET SYN EDLE HANT

DEN EERSTEN STEEN VAN DIT STADHUIS SELVER GEPLANT

Duidelijke taal, een Stadhuis voor Ameide en geen ‘Dorpshuis’. Het diende als vergaderplaats voor het bestuur en het gerecht. Later werd het gebruikt als gemeentehuis en vergaderzaal van de gemeenteraad van Ameide.

Bronnen

- Provoost, Bram: De Stadsrechten van Ameide, feit en fictie. Nieuwsblad van de Historische Vereniging Ameide en Tienhoven, 2015, jrg. 26, nr. 4, blz. 36-48. (HVAT-website: Nieuwsblad-HVAT-2015-4-klein-a.pdf (ameide-tienhoven.nl))
- Doornmalen, Alois van: De Herlaars in het Midden-Nederlands rivierengebied ca. 1075-ca. 1400. 2019, Uitgeverij Verloren bv, Hilversum. ISBN 9789087047276.