Stadsrechten van Utrechtse steden

De stadsrechten van Vreeland

5min

Wat niet veel mensen weten is dat het pittoreske plaatsje Vreeland aan de Vecht geen dorp maar een heuse stad is. Ooit lag het op een soort drielandenpunt waar de Utrechtse bisschop hier een kasteel liet bouwen en vervolgens aan de bewoners van de gegroeide nederzetting stadsrechten verleende. Bijzonder is dat het centrum van Vreeland er nog nét zo bij ligt als in de middeleeuwen.

Ter hoogte van de stoplichten net voorbij de rijksmonumentale Vreelandbrug op de provinciale weg N201, ligt net buiten Vreeland het voormalig voetbalveld van de club Sperwer. Aan de linkerzijde van het veld stond eens een grote, vierkante woontoren. Deze werd eind 13de eeuw onderdeel van een rechthoekig kasteel van ongeveer 43 bij 29 meter met op de hoeken vier ronde torens.

Drielandenpunt

Het kasteel werd tussen 1252-1260 gebouwd in opdracht van bisschop Hendrik van Vianden. Het was niet bedoeld om in te wonen, maar had een militaire functie. Het was gebouwd op een strategische plek in de bocht van de rivier de Vecht. Het kasteel stond op de grens van het Sticht Utrecht, het graafschap Holland en raakte ook aan het land van de beruchte heren van Amstel. Deze heren waren in dienst bij de bisschop, maar waren dusdanig in macht en invloed gegroeid dat zij een serieus gevaar vormden voor de wereldlijke macht van de bisschop en de economie van de stad Utrecht. De bisschop had met het kasteel zo een potentieel dwangmiddel – bijvoorbeeld tolheffing – in handen tegen de eveneens in rijkdom, macht en invloed groeiende ambachtslieden en handelaren in de stad Utrecht. De bisschop noemde zijn kasteel ‘Vredelant’. Toch was juist het kasteel in de loop van de geschiedenis doelwit van verschillende belegeringen.

Naast deze stadsrechten golden er voor de inwoners ook plichten, zoals de zogenaamde herekoge.

Stadsrechten én plichten

In 1265 schonk bisschop Hendrik van Vianden stadsrechten aan de inwoners van de naastgelegen en in omvang groeiende nederzetting die dezelfde naam als het kasteel kreeg: Vredelant. Na verloop van tijd werd deze plaats Vreeland genoemd. Tussen circa 1260 en 1265 moet ook de kerk zijn gebouwd, want beide stenen gebouwen staan afgebeeld op het stadszegel. De inwoners van Vredelant kregen binnen de stad hun vrijheid. Maar dat was niet alles. Stadsrechten hielden ook in dat de inwoners van de stad het recht om een markt te houden, het recht om bepaalde goederen als eerste te mogen stapelen en verkopen, vrijstelling van tolrechten, vrijstelling voor militaire dienstplicht, het recht een stadswal rondom de stad te bouwen, het recht om op bepaalde plekken te vissen voor eigen gewin (zonder belasting te betalen) en, niet onbelangrijk, het recht tot eigen rechtspraak en wetgeving

Maar naast deze stadsrechten golden er voor de inwoners ook plichten, zoals de zogenaamde herekoge. De inwoners waren aan de bisschop van Utrecht verplicht om een schip uit te rusten en te bemannen. Deze moest in geval van (dreigend) gevaar inzetbaar zijn. Dit was een behoorlijk groot schip dat zowel gezeild als geroeid kon worden door ongeveer 20 bewapende mannen. Toch een soort dienstplicht dus. Het is zo wel duidelijk dat Vreeland is gesticht voor de grensverdediging van het Sticht Utrecht en bescherming van de handel op de Vecht.

Einde van de grenspost

Tijden veranderen en tussen 1528-1529 wordt onder keizer Karel V het kasteel met voorburcht gesloopt, waarna de stenen worden hergebruikt voor de bouw van kasteel Vredenburg te Utrecht. De functie van het kasteel als grenspost ten noordwesten van het Sticht werd hierna overgenomen door kasteel Abcoude.

 

Bronnen

- Cruysheer, A. (2007) Het wapen van Vreeland, in: Vechtkroniek (17-21).
- Cruysheer, A. (2018) De middeleeuwse stad Vredelant (Vreeland), in: Archeologica Naerdincklant, 2018, nr. 1 (23-28).
- Jonker-Duijnstee, J. en A. Cruysheer (2015) Vreeland, 750 jaar geschiedenis in vogelvlucht.
- Tuuk, L. van der, en A. Cruysheer (2012) ‘Herekoge’ in Vredelant, in: Vechtkroniek, nr. 37 (42-46).

 

Geschreven door Anton Cruysheer Manager Erfgoed Landschap Erfgoed Utrecht Ontdek alle verhalen van deze schrijver

Extra info