Muntvondsten uit Utrechtse bodem

De Unie van Utrecht en de strijd om geld

5min

In 1979 werd bij de Munt in Utrecht een bijzondere rijksdaalder geslagen die de 400ste verjaardag herdacht van de Unie van Utrecht. Alle Nederlanders maakten via hun portemonnee kennis met deze gebeurtenis. Maar waar gaat de Unie van Utrecht precies over en waarom is het zo belangrijk, dat er een herdenkingsmunt voor geslagen is?

De Unie van Utrecht had alles te maken met de opstand tegen de Spaanse leenheer van de Nederlanden, koning Filips II, ten tijde van de 80-jarige oorlog (1568-1648). De unie was voornamelijk een militair bondgenootschap van enkele gewesten (provincies) om de Spanjaarden te verdrijven, maar in de schriftelijke overeenkomsten werd ook een aantal zaken afgesproken op het gebied van belastingen en godsdienstvrijheid. Zo werd er afgesproken dat iedereen vrij was zijn of haar geloof uit te oefenen. Maar de Unie van Utrecht bleek in eerste instantie visionair. De praktijk was soms weerbarstiger. Wel vormde de ondertekening de basis voor het ontstaan van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (1588-1795) en daarmee, indirect, de grondlegging van Nederland.

De rijksdaalder uit 1979

In 1979 was het 400 jaar geleden dat de Unie van Utrecht werd ondertekend. In het fraaie gebouw van de Rijksmunt aan de Leidseweg 90 te Utrecht werd daarom ter gelegenheid hiervan een bijzondere herdenkingsmunt geslagen. Het is een rijksdaalder van nikkel met een doorsnede van 29 mm. Op de voorzijde staat het portret van de toenmalige koningin Juliana, op de keerzijde staat de tekst ‘GRONDSLAG VAN DE NEDERLANDSE STAAT, UNIE VAN UTRECHT 1579’. Vanwege het afwijkende uiterlijk hebben nog altijd veel mensen de munt bewaard. Omdat er maar liefst 20 miljoen exemplaren van zijn geslagen heeft de munt tegenwoordig geen bijzondere verzamelwaarde, maar vooral veel symbolische waarde. Dat er voor een herdenkingsmunt is gekozen maakt het verhaal wel extra leuk, want geld speelde namelijk een grote rol in het samenbrengen van de Nederlandse provincies.

Het geld voor de oorlog

Dit heeft alles te maken met De Tiende Penning. Oorlog kost veel geld en Don Fadrique Álvarez de Toledo, de hertog van Alva en leider van het Spaanse leger in de Nederlanden, kwam met een idee. Samen met de koning vond hij dat de oproerige Lage Landen zélf maar voor het bedwingen van hun opstand moesten betalen. Hij voerde een nieuwe oproerbelastingwet in, die de Tiende Penning werd genoemd. Dit was een omzetbelasting van 10% op roerende goederen als eten en kleding die tot verbijstering leidde bij handelaren en burgers. Het zorgde juist voor nog meer weerstand. Er was protest en uiteindelijk kwam er maar weinig van de Tiende Penning terecht.

Een eigen munt voor een zelfstandig land.

Ook de in opstand gekomen provincies hadden veel geld nodig om hun eigen troepen te kunnen betalen. Zo kregen de Philipsdaalders een klop (instempeling) waardoor ze 15% meer waard werden, namelijk 40 stuivers in plaats van 35. En er werden eigen munten uitgegeven, in zowel zilver (met een lager zilvergehalte dan hun officiële koers) als koper – met een waarde alsof ze van zilver waren. De eerste zilveren munt die werd geslagen buiten het Spaanse gezag in Brussel was de Leeuwendaalder. Het was een teken van verzet. Een eigen munt voor een zelfstandig land. Ook daaraan herinnert de Rijksdaalder van 1979 ons.

 

Bronnen en meer lezen

- https://www.knm.nl
- Povée, H. (2001) De Gulden, Geschiedenis van Nederlands nationale munt (Bussum), 33-35.

Geschreven door Anton Cruysheer Manager Erfgoed Landschap Erfgoed Utrecht Ontdek alle verhalen van deze schrijver

Extra info