Utrechtse kastelen en buitenplaatsen

De 'Wegh der Weegen': de Amersfoortseweg in Utrecht

5 min

Met de aanleg van een kaarsrecht traject van 11 kilometer lang en 60 meter breed tussen De Bilt en Amersfoort kreeg Utrecht in 1652 haar eerste ‘snelweg’. Dit was nog nooit vertoond. Hij werd dan ook de ‘Wegh der Weegen’ genoemd. Ontwerper was de beroemde Jacob van Campen, architect van onder andere het Paleis op de Dam. Later stond deze weg model voor de Champs d'Élysées in Parijs en Unter den Linden in Berlijn.

Door het lege heidegebied tussen Amersfoort en Utrecht liep al sinds de Middeleeuwen een weg. In het midden van de 17de eeuw besloten de Staten van Utrecht dat er een nieuwe, brede verbinding zou moeten worden aangelegd. De strijd met Spanje was voorbij, de economie bood positieve vooruitzichten. De stad Utrecht wenste al jaren een goede verbinding met de Eem, Amersfoort stond vierkant achter een nieuwe weg. Deze zou niet alleen een verkeersader worden, maar ook zouden langs de verbinding buitenplaatsen worden aangelegd. Zo werd het landschap verfraaid, de woeste gronden ontgonnen en zouden rijke investeerders naar de streek worden gelokt.

Geen tweede lustwarande

Er werd een kaarsrecht tracé uitgezet, gebruik makend van de bestaande hoogteverschillen. De weg werd voor die tijd enorm breed, meer dan zestig meter. Gunstige belastingmaatregelen moesten mensen lokken om op de uitgezette kavels huizen te bouwen. Jasper Schade, raadslid uit Utrecht, bouwde als eerste de buitenplaats Zandbergen. De gehoopte navolgers kwamen niet: er brak oorlog uit, de economie begon te kwakkelen en zeker na het Rampjaar 1672 sloeg de stemming om. Daarnaast bleek de weg koud en winderig in de winter en stoffig in de zomer.

In de loop van de tijd werd veel bos aangeplant op de Utrechtse Heuvelrug, met als gevolg dat de 'wegh der weegen' nu hoofdzakelijk door het groen loopt.

Belangrijke verbinding

Hoewel er weinig buitenplaatsen werden gesticht, bleef de weg wel een belangrijke verbindingsweg tussen de twee grootste steden in het Sticht. In de 19de eeuw werd de weg verhard en was hij omzoomd door bomen. De kosten voor de verharding kwamen uit tolgelden. Het omringende landschap was toen nog steeds vooral woest: veel heide en zand en er woonden nauwelijks mensen. Bij de herberg bij Huis ter Heide was een kleine nederzetting ontstaan, waar ook een eigen kerkje werd gesticht (het Witte Kerkje). In de loop van de tijd werd veel bos aangeplant op de Utrechtse Heuvelrug, met als gevolg dat de 'wegh der weegen' nu hoofdzakelijk door het groen loopt. In de twintigste eeuw paste men de verbinding aan op het autoverkeer, maar door de aanleg van de snelweg A28 werd het weer rustiger op de Amersfoortsestraatweg.

Bekijk ook de Canon van de stad Utrecht voor meer informatie over dit onderwerp en andere hoogtepunten uit de geschiedenis van de stad.

Bronnen

Jaap Evert Abrahamse,'Wegh der weegen': ontwerp en aanleg van de Amersfoortseweg: een zeventiende-eeuws landinrichtingsproject door Jacob van Campen in Flehite: historisch jaarboek voor Amersfoort en omstreken 2006, p. 72-97 en p. 113-121.

Roland Blijdenstijn en Jaap Evert Abrahamse, Wegh der weegen. De ontwikkeling van de Amersfoortseweg 1641-2010(Amsterdam 2010).

Roland Blijdenstijn, 'De Wegh der Weegen. Een groots zeventiende-eeuws project wordt zichtbaar', in: GM2, jrg. 10, nr. 40 (winter 2010) 16-19.

Hervormde Gemeente Huis ter Heide, Bosch en Duin: enkele aantekeningen over de geschiedenis van het 'Witte Kerkje' te Huis ter Heide, Huis ter Heide/Bosch en Duin 1993.

Andrea Kramer, 'De stichters van het Witte Kerkje: geld en religie' in: Jaarboek Oud Utrecht 2010, p. 106-132.

Aanvullende informatie