De verdwenen plafondschildering van Slot Zeist

De Willemszaal is genoemd naar stadhouder Willem III, de begunstiger van Willem-Adriaan, graaf van Nassau-Odijk. De vergulde buste van deze latere koning van Engeland prijkt boven de barokke schouw. Willem Adriaan, graaf van Nassau-Odijk, was de eerste vrijheer van Zeist en opdrachtgever tot de bouw van het Slot. Jacob Roman, zijn architect, moest een ‘paleis’ voor hem bouwen dat leek op Versailles: alles uitbundig en veel. De bouw van Versailles eindigde in 1671. De bouw van Slot Zeist startte in 1677. Daniël Marot, een tweede architect, was verantwoordelijk voor het interieur. Marot bedacht de zoldering met groot middenveld voor een illusionistische schildering. De oorspronkelijke schilder was Augustinus Terwesten. Hij is onder meer hofschilder geweest bij keurvorst Frederik III van Brandenburg, de latere koning in Pruisen. Hij heeft niet alleen in Nederland gewerkt, ook in onder meer Duitsland, Italië en Frankrijk.

Verdwenen en teruggevonden

In 1867 kwam mevrouw Labouchere met haar gezin op Slot Zeist wonen. Zij liet het plafond weghalen. Liberalisme en socialisme kwamen op; het christendom moest ondersteund worden en daar hoorden Griekse en Romeinse goden en blote engeltjes niet bij. De oorspronkelijke schildering van Augustinus Terwesten werd daarom verwijderd, maar zijn werk is niet helemaal verloren gegaan. Bij toeval wordt vele jaren later bij de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag een voorstudie gevonden van het oorspronkelijke plafond in de Willemszaal. Achter op de schets staat geschreven 'Heer van Oudeyk op Seyst'. Hiermee komt onomstotelijk vast te staan dat hier sprake is van het verwijderde plafond.

De restauratie (1960-1969) van het gehele gebouw door ir. J.B. baron van Asbeck had als leidraad ‘terug naar de originele indeling en inrichting’. De oude afbeelding op het plafond moest weer terugkeren. Deze baron restaureerde ook Paleis ’t Loo en werkte aan kasteel Eerde te Ommen, Slot Zuylen te Oud-Zuilen en Sparrendaal in Driebergen. Hij ontwierp en bouwde in de jaren 1980 Villa Eikenhorst in Wassenaar, van 2003 tot 2019 bewoond door koning Willem-Alexander en zijn gezin. Tot op hoge leeftijd bleef hij actief.

In oude glorie hersteld, maar hoe?

Toon Klaver, een kunstschilder uit Lochem, neemt de opdracht aan om ten tijde van de restauratie (1960-1969) de schildering van Terwesten in de oorspronkelijke staat terug te brengen. Het palet aan kleuren bepaalt hij aan de hand van een nog aanwezige schildering van de meester in de Universiteitsbibliotheek in Leiden. Tijdens rondleidingen door Slot Zeist wordt regelmatig de vraag gesteld: hoe heeft meneer Klaver deze schildering tot stand gebracht? Heeft hij gewerkt op steigers, met hoge trappen? De Slotgidsen moesten hierop het antwoord schuldig blijven. Maar dat verandert als een gids uitleg geeft over het plafond en de naam Toon Klaver noemt. Een van de deelnemers aan de rondleiding vertelt dat zij Toon Klaver goed kent en hem regelmatig ontmoet. Zij wil wel een contact tot stand brengen. Om een lang verhaal kort te maken, een van de gidsen heeft de eer gehad om de schilder telefonisch te spreken.

Het plafond in de Willemszaal van Slot Zeist is te bezichtigen tijdens rondleidingen verzorgd door Gilde Zeist.