Niet geschikt voor onderdanigheid

Dirkje Kuik: talentvol en eigenwijs

4 min

Ze was een van de eerste publieke transgenders in Nederland: de Utrechtse kunstenaar Dirkje Kuik. Op erkenning hoefde ze niet te rekenen. Vrienden keerden haar de rug toe. Toch bleef ze strijden om zichzelf te kunnen zijn.

Dirkje Kuik werd in 1929 geboren als William Diederich Kuik. Haar vader had een houtatelier en haar moeder een antiek en curiosa zaak aan de Oude Kamp in Utrecht. Dirkje was een zeer begaafd kind. Op haar vijfde las ze alle boeken stuk. Ook al begreep ze er soms geen woord van. Dat maakte niet uit. Ze kon lezen.

Eigenwijs

Dirkje was eigenwijs, dat ook. Zelfs zo eigenwijs dat ze vroegtijdig de HBS verliet. Ze wilde kunstenaar worden. Enkele jaren studeerde ze aan de kunstacademie, waar ze werd weggestuurd omdat ze ‘te eigenwijs’ was. Ze besloot haar eigen pad te volgen en werd schrijver, dichter en beeldend kunstenaar. Zo schreef ze voor Het Parool en tekende voor Vrij Nederland. Samen met Joop Moesman en Henc Maarsseveen richtte ze het Grafisch Genootschap De Luis op. Later schreef ze ook boeken en dichtbundels. Ze ontving meerdere literaire prijzen, waaronder de Multatuliprijs in 1998.

Het gebrek aan keuzevrijheid maakte haar boos en ze spande een proces aan tegen de Nederlandse Staat. Want als je bent getransformeerd tot vrouw, dan moet dat toch gewoon in je paspoort staan?

Jurken en maillots

Als kind had ze al de voorkeur om jurken en maillots te dragen. Haar ouders hadden hier geen bezwaar tegen. De buitenwereld dacht er anders over. Kinderen dreven de spot met haar. Er werd gevochten en gescholden. Net zo lang tot ze toch maar besloot een broek te dragen. Lange tijd ging ze voor de buitenwereld door het leven als man. Ze was zelfs getrouwd met een vrouw, die haar de vrijheid gaf om thuis vrouwenkleding te dragen. Nadat haar huwelijk stukliep, besloot ze op haar vijftigste een geslachtsverandering ondergaan. Het was eind jaren zeventig. Voor haar operatie reisde ze naar Londen. Eindelijk kon ze zijn wie ze al die tijd al was. ‘Ik heb nooit besloten vrouw te worden. Dat had ik vanaf het begin moeten zijn,’ zei in een interview.

Erkenning

Op erkenning voor haar vrouw-zijn, hoefde ze in eerste instantie niet te rekenen. Vrienden keerden haar de rug toe. Klanten die haar kunst hadden gekocht, brachten het terug met het argument dat ze werk wilden van de mannelijke kunstenaar. Ook in haar paspoort bleef ze een man. Het gebrek aan keuzevrijheid maakte haar boos en ze spande een proces aan tegen de Nederlandse Staat. Want als je bent getransformeerd tot vrouw, dan moet dat toch gewoon in je paspoort staan? De Hoge Raad was het met haar eens. De wet werd in 1985 gewijzigd.

Gebruiksaanwijzing

Dirkje was een vrouw met een gebruiksaanwijzing. Ze was prikkelbaar en maakte snel ruzie met mensen. Toen haar vriend Jo Nijenhuis overleed, trok ze zich steeds meer terug. Door een hartoperatie en mondkanker was ze bovendien verzwakt. Ze leefde alleen nog op bier en chocomel. Dirkje woonde inmiddels weer in haar ouderlijk huis, dat ze kocht nadat haar ouders waren overleden. Toen de conservator Jos te Water Mulder een expositie over haar werk organiseerde, bloeide ze weer helemaal op. Ze kroop uit haar schulp en maakte zelfs nieuw werk.

Haar dood in 2008 kwam onverwacht. Ze werd in klein gezelschap begraven bij Begraafplaats Soestbergen aan de Gansstraat.

Geschreven door Floor Tinga

Bronnen

Boer, Christine. Dirkje Kuik, beeldend kunstenaar en schrijfster in Utrecht. Geraadpleegd van: http://www.kunstliefde.nl/content/files/artikel_Dirkje_Kuik.pdf

Eggeraat, Amarens. Dirkje Kuik was een van de eerste publieke transvrouwen van Nederland. Geraadpleegd van: https://www.vice.com/nl/article/evexmz/dirkje-kuik-was-een-van-de-eerste-publieke-trans-vrouwen-van-nederland

Jansen, Jan. Mijn bijzondere band met kunstenares Dirkje Kuik. Geraadpleegd van: https://www.nieuws030.nl/achtergrond/-mijn-bijzondere-band-met-kunstenares-dirkje-kuik/

Lieshout, Maurice van (2011) Het universum van een duizendpoot: Museum en Kunstzaal Dirkje Kuik. Vereniging Oud-Utrecht: tijdschrift voor geschiedenis van stad en provincie Utrecht, jg. 84 (2011), nr. 1, p. 24-26

Aanvullende informatie