Vondst van de Schervendokter

Romeinse hanger: driedubbele bescherming tegen het boze oog

4min

In eerste instantie wist de vinder niet zo goed wat hij had gevonden toen hij in 2022 op de grens tussen de provincie Utrecht en Gelderland met zijn metaaldetector dit object oppiepte. Was het een arm van een stuk speelgoed? Na uitgebreid schoonmaken bleek het echter een hanger met een zeer opvallende beeltenis: aan de ene kant een fallus, aan de andere kant een arm met opgeheven vuist, en daartussen een jakobsschelp. Wat is deze hanger precies?

Qua functie zijn archeologen het erover eens dat deze hangers, welke worden gedateerd tussen circa 120 en 300 na christus, onderdeel van paardentuig zijn. Dit is onder andere te zien aan de vorm van het oog aan de achterkant en het feit dat maar één zijde versierd is. Waarschijnlijk zaten deze hangers als versiering aan de leren riemen op het hoofd of de borst van het paard. Enkele lijken ook als amulet te zijn gedragen. Deze hangers worden regelmatig op Romeinse militaire terreinen gevonden en daarmee is de connectie tussen deze objecten en Romeinse soldaten gauw gelegd. In Nederland zijn ook enkele vuist-en-fallus hangers gevonden op het platteland. Mogelijk behoorden deze toe aan gepensioneerde soldaten.

Kinderen

Opvallend genoeg vinden we deze hangers meestal niet in graven van soldaten, maar wel in graven van kinderen. Dit hoeft natuurlijk niet te betekenen dat de hangers ook aan kinderen toebehoorden, deze kunnen natuurlijk zijn meegegeven door de mensen die de kinderen begraven. In ieder geval  werd het passend gevonden om dergelijke hangers mee te geven aan kinderen. En dit heeft mogelijk te maken met de symbolische betekenis.

Symboliek

In deze hanger zijn drie zogenaamde apotropische symbolen—de fallus, opgeheven vuist en jakobsschelp—samengebracht. Deze beschermen de drager tegen ongeluk en wenden het kwaad of het boze oog af. En vooral voor dat laatste waren kinderen en baby’s erg gevoelig, dachten de romeinen. Mogelijk is de emotie en schaamte bij het zien van dergelijke obscene symbolen het gene wat het boze oog afwendt.

De fallus, als esthetisch icoon, obsceen gebaar en als een symbool voor vruchtbaarheid en viriliteit, zien deze niet alleen terug op paardentuig, maar ook andere objecten en als gravures op muren, bruggen en andere structuren. De Romeinse geschiedschrijver Plinius brengt de fallus in verband met de god Fascinus, die kinderen en generaals beschermt tegen jaloezie. En mogelijk verklaart dat de connectie met soldaten. Opvallend genoeg wordt de (jakobs)schelp als magisch of religieus symbool vooral geassocieerd met het vrouwelijke en vormt daarmee een contradictie met de mannelijke associatie van de vuist en fallus. Duidelijk is in ieder geval dat met het dragen van een dergelijke hanger iemand driedubbel beschermd was tegen al het kwaad dat op zijn pad kwam.

Deze vondst is geregistreerd onder PAN-00114800.

Ook iets gevonden?

Ook een archeologische vondst gedaan in de provincie Utrecht? Meld het dan bij onze archeoloog en het Meldpunt Archeologie van Landschap Erfgoed Utrecht. Ook als je niet zeker bent over of iets een artefact is, helpen we je graag verder.

Geschreven door Wouter Verschoof-van der Vaart Adviseur archeologie bij Landschap Erfgoed Utrecht Ontdek alle verhalen van deze schrijver

Extra info