Een balletje slaan in Loenen aan de Vecht

4 min

Een wedstrijdje colf speelde men oorspronkelijk niet op strak gemaaide banen, maar gewoon door het dorp waar voordeuren dienst deden als ‘holes’. De voorloper van wat we tegenwoordig golf noemen begint volgens de overlevering in Loenen aan de Vecht. Jaarlijks speelde men daar een partijtje colf langs een parcours van 4,5 kilometer. Met dit toernooi herdacht men een roemruchtige moord.

Dit verhaal over colf begint bij Gerard van Velsen, een van de moordenaars van graaf Floris V. Gerard werd op 26 december 1296 gearresteerd in Loenen aan de Vecht, bij kasteel Kronenburg. De straf die volgde moest hij bekopen met de dood. Gerard van Velsen werd in een ton met naar binnen geslagen spijkers gestopt en door Loenen gerold. De route die deze ton aflegde werd naar het schijnt het volgende jaar gebruikt als parcours voor een colfpartij, waarmee men in eerste instantie de roemruchte moord op graaf Floris V herdacht. Dit dorpsevenement, het Loenense kolf-slaan, werd tot 1830 jaarlijks gehouden. De naam van Golfclub Old Course Loenen, die is opgericht in 2007, is een directe verwijzing naar deze colfpartij van 1297.

Van voordeur naar keukendeur

Twee viertallen met colven en een bal van hout liepen ongeveer het volgende parcours: de eerste slag werd geslagen voor het Rechthuis van Loenen, richting de keukendeur van kasteel Kronenburg. Wie die met de minste slagen raakte, won de eerste partij. Het verhaal gaat dat de heer van Kronenburg de spelers trakteerde op bier. Hij liet ook appels en peren rondstrooien voor de toeschouwers. Daarna moesten de spelers de deur van de korenmolen raken om vervolgens de houten bal richting de voordeur van Huis te Velde te slaan. De partij eindigde in de herberg. Daar wachtte de heer van Kronenburg de spelers weer op.

Op verschillende plekken zijn gemeentelijke verordeningen teruggevonden, waarin beperkingen werden gesteld aan het colven vanwege de overlast.

Overlast en gebroken ruiten

In de Middeleeuwen tot eind 17de eeuw ontwikkelde het spel metten colve zich tot de meest beoefende sport in de lage landen. Op verschillende plekken zijn gemeentelijke verordeningen teruggevonden, waarin beperkingen werden gesteld aan het colven vanwege de overlast. Er sneuvelden dikwijls ramen, lantaarns en ook mensen werden soms geraakt. Het spel werd immers gewoon in straten en op pleinen gespeeld. Daarnaast was het niet gemakkelijk om met een colfstok nauwkeurig te richten. In Loenen nam de heer van Kronenburg de kosten op zich voor ruiten die tijdens de jaarlijkse wedstrijd sneuvelden. Enkele jaren geleden ontdekte een hobbyarcheoloog in Loenen een leuke vondst met zijn metaaldetector. Vlak bij de huidige golfclub vond hij een met lood verzwaarde en versierde colfslof – het onderste deel van een golfstok (tegenwoordig wordt dat een clubblad genoemd). Aan de hand van het type letters op de slof vermoedt vinder Gerard Buhr dat deze uit het einde van de 18de, begin van de 19de eeuw dateert. Het is goed mogelijk dat deze colfslof in het heetst van de strijd van een van de laatste Loenense colfpartijen is afgebroken.

Overdekte banen bij de herberg

Op den duur raakte het colfspel minder geliefd. Men hield het liever op rustig wandelen in fraai aangelegde tuinen of zocht elkaar op in sociëteiten of koffiehuizen. Er ontstond een nieuwe variant op colven, het kolven, dat binnenshuis of op een kleinere overdekte baan gespeeld werd. Vaak in de buurt van herbergen, om zo ook de klandizie dichtbij te houden. Die banen waren begrensd met houten schotten, deze maakten deel uit van het spel. Men kon via de band spelen, zoals bij biljart. Eén kolfbaan is tot op de dag van vandaag nog in gebruik, dat is die van het Eloyengasthuis in Utrecht. De gildenbroeders spelen dit spel sinds 1730 op hun eigen baan als ontspanningsactiviteit. Het hedendaagse golf is hoogstwaarschijnlijk een Schotse verbastering van het Nederlandse woord colf. In ons taalgebruik zijn nog vele verwijzingen te vinden naar het kolfspel. Zoals ‘de plank misslaan’, ‘een kolfje naar zijn hand’ en ‘paal en perk stellen’.

Met dank aan de Golfclub Old Course Loenen voor de foto van de jubileumpartij die zij speelden ter ere van hun 10-jarig bestaan. Daarbij volgden de spelers hetzelfde parcours als in 1297.

Het colfspel werd zo populair dat colfspelers op tegels, gevelstenen, tabak- en snuifdozen en op speelkaarten afgebeeld werden. Je leest dit en meer op de site van de Koninklijke Nederlandsche Kolfbond.

Bronnen

Bongers, J.A. (1997) Zevenhonderd jaar spel ‘metten colve’ in de lage landen. Loenen aan de Vecht.

Cruysheer, A. (2008) De vondst van een oude kolfslof bij de nieuwe golfbaan in Loenen. Vechtkroniek, Historische Kring Gemeente Loenen. (

Museum Catharijneconvent. Het Sint Eloyen Gasthuis. Geraadpleegd van: https://www.catharijneverhalen.nl/page/5020/het-sint-eloyen-gasthuis

Woerden, van. C.A.M. (2002) ‘Kolven, het plaisir om sig in dezelve te diverteren’. Vereniging Oud-Utrecht

Aanvullende informatie

  • Periode Late Middeleeuwen (1000 - 1500), Vroegmoderne Tijd (1500 - 1800), Moderne Tijd (1800 - 1945)
  • Regio Regio De Vecht
  • Plaats Dorpsstraat 106, 3632 AW Loenen aan de Vecht, Nederland
  • Categorie Evenementen en gebeurtenissen, Dagelijks leven
  • PermaLink https://www.utrechtaltijd.nl/17603