De Tweede Wereldoorlog in Utrecht

Een concentratiekamp nabij Amersfoort

5 min

Op 28 augustus 1939 kondigde de Nederlandse regering de mobilisatie af; het uitbreken van een nieuwe wereldoorlog was onomkeerbaar. Aan de rand van Amersfoort verrees een krans van barakkencomplexen. In eerste instantie was Kamp Amersfoort aan de Laan 1914 een huisvesting voor militairen uit het Nederlandse leger.

Maar toen Nederland door Duitsland werd bezet, werd Kamp Amersfoort een Duits gevangenenkamp. Op 18 augustus 1941 werden de eerste gevangenen - 195 mannen, voornamelijk communisten - in het kamp ondergebracht. Nu herinnert een nationaal monument, met een schietbaan en fusilladeplaats, aan de gruwelijkheden die gevangenen in Kamp Amersfoort hebben meegemaakt.

De kamporganisatie was de eerste jaren weinig gedisciplineerd en stond daardoor bloot aan de grillen van de dienstdoende Duitse commandanten.

De officiële naam werd Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort. Het was een doorgangskamp waar allerlei gevangenen vast gehouden werden tot nader vertrek: joden, gijzelaars, Russische krijgsgevangenen, illegale werkers en verzetsstrijders. In totaal hebben ongeveer 47.000 gevangenen in dit kamp vastgezeten. Naar schatting werd driekwart uiteindelijk naar andere kampen getransporteerd. Slechts een klein aantal werd na verloop van tijd vrijgelaten en een enkeling vluchtte. Daarnaast bezweken zo'n 220 gevangenen aan uitputting en ontberingen en werden er nog eens 430 gefusilleerd.

Duitse dwangarbeid

De kamporganisatie was weinig gedisciplineerd en stond daardoor bloot aan de grillen van de dienstdoende Duitse commandanten. Vanaf mei 1943 werd het kamp ‘gemoderniseerd’ en uitgebreid met een groot aantal stenen barakken, omgeven door een dubbele rij prikkeldraad en acht wachttorens. Op dat moment was Kamp Amersfoort de enige, grote verzamelplaats van gevangenen van de Sicherheitsdienst. Ook kwamen in deze tijd veel Nederlandse mannen in het kamp terecht die hadden geprobeerd te ontkomen aan de Arbeitseinsatz. Als zij tijdens razzia's toch werden opgepakt, kwamen ze via Kamp Amersfoort alsnog in de Duitse oorlogsindustrie.

Werkcommando's

De gevangenen ondergingen vele mensonterende ontberingen: honger, vuil, vernedering, ziekte, zwaar werk, strafexercities en elke dag urenlange appèls waarbij allerlei zinloze oefeningen moesten worden gedaan: muts op, muts af, vuist maken, vuist open, etc., tot de uitputting nabij was. De werkcommando's verschilden van elkaar, maar een ding staat buiten kijf: het Jodencommando was het allerzwaarst. Zij werden het slechtst behandeld en verrichten ongehoord zwaar werk.

Lees hier meer over de geschiedenis van Kamp Amersfoort.

Aanvullende informatie