Vondst van de Schervendokter

Een Friese ring uit het vroege Dorestad

5 min

Soms komen de meest opmerkelijke ontdekkingen binnen bij Meldpunt Archeologie van Landschap Erfgoed Utrecht. Zoals die van deze gouden ring uit de Vroege Middeleeuwen. Eerder alleen in Friesland aangetroffen, maar nu ook tussen de wortels van een buxushaag in Wijk bij Duurstede. In deze aflevering van Vondst van de Schervendokter duikt archeoloog Alexander van de Bunt in het verhaal achter deze bijzondere ring.

De buxusmot vreet hele hagen kaal. Waar veel mensen vol teleurstelling hun vergeelde, kale hagen weghalen, bleek dit voor een man uit Wijk bij Duurstede een lot uit de loterij. Tijdens het vegen hoorde hij wat rinkelen op de grond. Tussen de laatste takjes en blaadjes lag een klein ringetje. Was dit een buisklemmetje of iets dergelijks? Na een kleine wasbeurt en een korte inspectie wist de man niet wat hij zag: het was een ring van goud.

Unieke vondst

Zonder enige vermoeden over hoe oud de vondst was, werd de ring gemeld bij Johan Langelaar van Archeocare, die onmiddellijk herkende dat het om een zeer zeldzame vondst ging (met parallellen uit het Friese terpengebied) van ruim 1400 jaar oud. Zo snel als hij kon bezocht hij de melder en liep hij de vondstplek na op eventuele archeologische vondsten. Vervolgens werd het Meldpunt Archeologie ingeschakeld om de ring te registreren. 

Een afspraak bij de vinder thuis volgde. Vol trots legde de vinder de ring op tafel en vertelde zijn verhaal. Op het eerste gezicht valt direct de onregelmatige band op van de ring met daarop verscheidene driehoekige stempels met daarin een wafelpatroon. Wat volgde was een speurtocht op internet, het doorspitten van vakliteratuur en catalogi en het raadplegen van specialisten.

Fries goud

Onze speurtocht leidde naar het Friese terpengebied waar in het verleden vaker dergelijke vondsten zijn gedaan, daterend uit de 6de/7de eeuw. Hoewel het Friese gebied bekend staat rijkelijk bedeeld te zijn met goudschatten, bleek dat voorwerpen met het vergelijkbare wafelpatroon als in de ring zeer zeldzaam zijn. Slechts twee ringen met hetzelfde patroon zijn gevonden in het Friese plaatsje Marssum en Ferwerd. De ringvondst in Marsum wordt geduid als ongedateerde terpvondst en het exemplaar in Ferwerd als losse detectorvondst. Toch lijkt de versiering en de wijze waarop de ring in Wijk bij Duurstede is vervaardigd overeen te komen met andere ringen, munten, mantelspelden, gespen en beslagstukken uit de late 6de en 7de eeuw.

Wat de betekenis achter deze tekentjes is, blijft vooralsnog onbekend. Hoewel veel voorwerpen in deze periode lijken geïnspireerd te zijn door wat de Bourgondiërs, Franken en Alemannen maakten, lijkt dat bij deze ringen niet het geval te zijn. Zo kennen we bijvoorbeeld ‘The Crundale Buckle’ uit de collectie van het British Museum, waarop de achterkant van deze 7de Angelsaksische gesp bijna identieke stempels te zien zijn.

Anders dan de ‘wafered triangles’ versiering van de ring in Wijk bij Duurstede, kennen we vanuit Scandinavië de zogenaamde ‘pellets-in-triangle’, dat zijn (vergelijkbare) stempels van driehoekjes met drie of meerdere bolletjes en worden doorgaans van de 7de tot in de 11de eeuw gedateerd. Buiten het Friese gebied zijn slechts enkele Angelsaksische parallellen bekend met ‘wafered triangles’. Archeologen vermoeden daarom dat de ring mogelijk in Friesland of Brittannië vervaardigd is en via diplomatieke wegen of handelscontacten in Dorestad moet zijn beland.

De schoonheid van macht

In de vroege middeleeuwen waren kostbaarheden en macht onlosmakelijk met elkaar verbonden, maar gouden voorwerpen waren zeer zeldzaam in deze periode. Omdat objecten van goud vrijwel uitsluitend voorkomen als waardevolle bijgiften in een graf, terpen en depotvondsten, en gouden sieraden een centrale plaats innamen in het zogenaamde patroon-cliëntsysteem, worden ze mogelijk in verband gebracht met leden van het Friese koningshuis of andere elitaire groepen in het gebied rondom de Noordzee. Mogelijk valt de ring terug te voeren naar een tijd, toen Dorestad nog een kleine Friese handelsnederzetting was, waarin de Friese koningen hun grip over het centrale rivierengebied probeerde te vergroten en regelmatig ten strijde trokken tegen de Franken. Een strijd die de Friezen verloren. In 719 kwam de nederzetting definitief in handen van de Franken. 

De ring is inmiddels aangekocht door de gemeente Wijk bij Duurstede en binnenkort te zien in het nog te openen Dorestad Museum.

De ring is geregistreerd in Portable Antiquities of the Netherlands: PAN-00059626

Met dank aan: Willem van den Broek, Anton Cruysheer (Landschap Erfgoed Utrecht), Johan Langelaar (Archeocare), Wendy Norg (gem. Wijk bij Duurstede), Channa Cohen Stuart (gemeente archeoloog Wijk bij Duurstede), Wil Kosterman (wethouder Wijk bij Duurstede), Luit van der Tuuk (conservator Museum Dorestad).

Geschreven door Alexander van de Bunt Archeoloog, schrijver en fotograaf Ontdek alle verhalen van deze schrijver

Bronnen

Halbertsma, H. (2000): Frieslands oudheid. Het rijk van de Friese koningen, opkomst en ondergang, Utrecht.

Nicolay, J.A.W. (2014): The Splendour of Power. Early Medieval Kingship and the Use of Gold and Silver in the Southern North Sea Area (5th to 7th Century AD), Groningen.

Tuuk, L. (2013): De Friezen. De vroegste geschiedenis van het Nederlandse kustgebied, Utrecht.

Ook iets gevonden?

Iedereen die een archeologische vondst doet, is wettelijk verplicht dit te melden. In Utrecht kan dit bij het Meldpunt Archeologie van Landschap Erfgoed Utrecht. Je helpt zo niet alleen mee de geschiedenis van de provincie in kaart te brengen, onze experts vertellen je bovendien graag meer over de achtergronden van je vondst.