Een idealist in isolement: Kees Boeke

Belastingweigeraar in Bilthoven

Kees Boeke vertrekt met zijn gezin naar Nederland en gaat wonen in villa Het Boschhuis aan de Nicolaas Beetslaan in Bilthoven. Hier organiseert hij internationale conferenties en wordt de Broederschap in Christus opgericht, die verkondigt dat het christelijk geloof onverenigbaar is met het dragen van wapens. Hij weigert om belasting te betalen (waarmee onder andere het leger wordt betaald) en jarenlang zelfs om geld te gebruiken.

Oprichting Werkplaats Kindergemeenschap

Zijn kinderen kunnen niet langer naar school als het schoolgeld via de belastingen wordt geïnd. Daarom gaat hij ze zelf lesgeven, vaak in de openlucht. Dat gaat niet volgens het traditionele lesprogramma. Hij combineert verschillende vakken en besteedt veel aandacht aan de culturele ontwikkeling en de zelfwerkzaamheid van de kinderen. Zo moeten ze zelf het gebouw schoonhouden, de tuin verzorgen, wassen en koken.

Deze manier van lesgeven spreekt ook anderen aan, zodat Kees Boeke er meer leerlingen bij krijgt. In 1929 ontwerpt architect Frants Röntgen aan de Hobbemalaan in Bilthoven voor hem een bijzonder schoolgebouw. Om optimaal gebruik te maken van het zonlicht liggen de lokalen in een halve cirkel. Kees Boeke noemt zijn school ‘Werkplaats Kindergemeenschap’. Kinderen (werkers) en docenten (medewerkers) zijn in principe gelijk aan elkaar en samen verantwoordelijk. Onder zijn leerlingen zijn later ook de prinsessen Beatrix en Irene.

Onbegrepen vreemdeling

Het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog is een grote klap voor Kees Boeke. Zijn ideaal van een vreedzame samenleving wordt de grond in geboord. Na de oorlog komen ook zijn opvoedkundige idealen onder druk te staan. De Werkplaats kan alleen voortbestaan met subsidie, en om aan de voorwaarden te voldoen moet hij concessies doen. Wel komt er in 1951 een nieuw schoolgebouw aan de Jan Steenlaan. In de jaren daarna trekt Kees Boeke zich steeds meer terug en neemt hij afscheid. Een diepe depressie is het gevolg. Zijn plannen voor een internationale werkplaats mislukken en hij voelt zich steeds meer een onbegrepen vreemdeling. Uiteindelijk overlijdt hij in 1966 aan leukemie. Ondanks zijn eigen frustraties heeft hij veel betekend in het onderwijs en ook daarbuiten. De Werkplaats Kindergemeenschap in Bilthoven bestaat nog steeds.

Bronnen

Kees Boeke, Kindergemeenschap. Ervaringen en perspectieven van “De Werkplaats” te Bilthoven (Utrecht 1934).

Boeke-Cadbury, Het leven van Kees Boeke (Purmerend 1971).

W.A. Heurneman ‘Kees Boeke (1884-1966), idealist en onderwijsvernieuwer’, in: H.L.Ph. Leeuwenberg, F. Vogelzang en J.J.W. Vroemen (red.), Utrechtse biografieën. De Utrechtse Heuvelrug-Noord (Utrecht 2004) 29-34.

H.-J. Kuipers, De wereld als werkplaats. Over de vorming van Kees Boeke en Beatrice Cadbury (Amsterdam 1992).