Utrechtse kastelen en buitenplaatsen

Een mallejan voor Kasteel de Haar

5 min

Vanuit de slaapkamer van de baron van Zuylen van Nijevelt in Kasteel de Haar heb je het mooiste uitzicht op het park. Een tuin vol met prachtige, grote, oude beuken, kastanjes, esdoorns en eiken. Toen het kasteel werd gebouwd, waren deze er nog niet. Hoe zijn deze bomen hier gekomen? In dezelfde kamer staat een foto van een mallejan, die hierbij een grote rol speelde.

Kasteel de Haar is gebouwd tussen 1890 en 1912 onder leiding van Pierre Cuypers. Dezelfde architect die in Amsterdam het Rijksmuseum en het Centraal Station heeft ontworpen. De opdrachtgever voor dit kasteel was baron van Zuylen van Nijevelt, een verre nazaat van de oorspronkelijke bewoners. Zijn enorm rijke vrouw, barones Hélène de Rothschild, kon de bouw financieren. Het was voor de familie een tweede huis: ze woonden er alleen in september.

Het oude kasteel

Het oorspronkelijke kasteel wordt in 1391 voor het eerst vermeld, toen in het bezit van de familie Van der Haar. Er waren in de late middeleeuwen veel kastelen in deze streek, zoals den Ham, ridderhofstad Kleine Haar en Huis ter Mey ten westen van Kasteel de Haar.

Eind 15e eeuw was het in het bezit van de familie Van Zuylen. Sinds 1641 werd het kasteel niet meer bewoond. Eind 19e eeuw erft baron van Zuylen van Nyevelt het zwaar vervallen domein De Haar. De ruïne van het kasteel was toen een bezienswaardigheid. Het nieuwe kasteel werd gebouwd op de fundamenten van het oude middeleeuwse kasteel De Haar.

Het park

Bij Kasteel de Haar wilden de baron en barones een park. Dat moest een monumentale uitstraling hebben, waar de nieuwe eigenaren bovendien zo snel mogelijk van wilden gaan genieten. Dat kon natuurlijk niet met allemaal jonge bomen. Daarom werden er volwassen iepen, eiken, lindes en kastanjes van tot zo’n 60 jaar oud vanuit de omgeving en ook uit Groningen en Friesland aangevoerd. Er werden totaal ongeveer 7000 bomen verplant! Dat was destijds – het was 1895 – een hele onderneming. De landschapsarchitect Copijn had dit al eerder gedaan, ook voor de aanleg van het Hydepark in Doorn had hij volwassen bomen gebruikt.

Dit groot transport ging dwars door het centrum van Utrecht, ’s nachts, als er geen verkeer was. Het verhaal gaat dat er zelfs huizen werden gesloopt om de bomen te kunnen vervoeren.

Bomen uit Utrecht

De bomen werden met een speciaal gemaakte verplantmachine aangevoerd. Zo'n werktuig werd een mallejan genoemd. Deze machine werd al in 1844 beschreven door George Greenwood en werd door Copijn waarschijnlijk nagebouwd en verbeterd. Het waren wagens met twee assen en hoge wielen, met een boog ertussen en een disselboom, geschikt om een grote stam met een grote kluit eraan te vervoeren. Meerdere paarden trokken het gevaarte. Dit groot transport ging dwars door het centrum van Utrecht. Dit gebeurde ’s nachts, als er geen verkeer was. Het verhaal gaat, dat er zelfs huizen werden gesloopt in Utrecht om de bomen te kunnen vervoeren. Het aanplanten was een heel bijzondere gebeurtenis, een feestelijk moment, dat uitgebreid gevierd en gefotografeerd werd.

Oud en romantisch dorp

Het aanleggen van een grote kasteeltuin had nog meer gevolgen. Huizen en boerderijen, die bijna tegen de muren van het kasteel stonden, werden afgebroken. Want op de plaats waar de baron het park had bedacht, lag het dorpje Haarzuilens. Dit was voor de baron geen bezwaar: hij liet het hele dorp opnieuw bouwen aan de oostkant van het slot. Het geheel moest natuurlijk wel in dezelfde stijl als Kasteel de Haar. Dus ook het dorp ziet er oud en romantisch uit, met de rood-witte kleuren van het kasteel.

En nu...

Het park bij het kasteel is een mooie plek om te wandelen. Elegante, geometrische tuinen en vijvers, en een grote variatie aan bomen. En ook buiten het park heeft Natuurmonumenten in Landgoed Haarzuilens mooie wandel- en fietspaden aangelegd.

Bronnen

Heijenbrok, J., G. Steenmeijer, K. Timmers red., Wat een Weelde, tien eeuwen Kasteel de Haar, Zwolle, WBOOKS, 2013

Greenwood, Colonel George, Tree-Lifter. A new method of transplanting forest trees. London, Longman, Brown, Green and Longmans, 184

Aanleg park en tuinen van kasteel De Haar, Diny van der Leest en Veronique Voorn, Tijdschrift van de Historische Vereniging Vleuten, De Meern, Haarzuilens, 2007, nr. 2, p. 45-49

 

Geschreven door IJbeling Hartog Schrijfteam UtrechtAltijd Ontdek alle verhalen van deze schrijver

Meer weten over de Utrechtse buitenplaatsen?

Kijk dan eens op www.utrechtsebuitenplaatsen.nl!

Aanvullende informatie