De Utrechtse grachtengordel van Moreelse

Ruysch, H., landmeter/cartograaf / 216114 / collectie Het Utrechts Archief - 1663-1664

CC0 1.0

Plattegrond Utrecht Moreelse

Plattegrond van de stad Utrecht met de uitbreiding en fortificatie volgens het uitbreidingsplan van de burgemeester Moreelse; met weergave van het stratenplan en delen van de bebouwing, wegen, watergangen, belangrijke gebouwen en 21 bastions. Met links en rechts lijst van belangrijke gebouwen, markten en pleinen.

Ruysch, H., landmeter/cartograaf / 216114 / collectie Het Utrechts Archief - 1663-1664

CC0 1.0

Bron foto https://hetutrechtsarchief.nl/beeld/4CB6A527B8BC5720832FE319404D0F87

Voor rijke kooplieden

Hij maakte plannen voor een heel nieuw stadsdeel aan de westkant van de oude stad. Daarin moest ruimte zijn voor de scheepvaart en de bijbehorende handel en nijverheid. De ruime opzet van de wijk, met veel groen, brede grachten en stevige kades waar de schepen gemakkelijk konden aanmeren. Hij ontwierp nog statige herenhuizen en tekende vele bomen op de kades en de tuinen achter de huizen. Moreelse hoopte op de interesse van rijke kooplieden…

Maar rond het nieuwe stadsdeel moesten ook verdedigingswerken worden aangelegd, dat maakte de uitbreidingsplannen duur. Ruim 160.000 gulden. Dat geld zou terugverdiend kunnen worden door de verkoop van grond en de inkomsten uit de groeiende economie, zo schatte Moreelse in.

Elite is tegen

Het stadsbestuur was daar niet zo zeker van. Zulke financiële risico’s nemen in tijden van oorlog, dat durfde het stadsbestuur niet aan. De elite in het oude stadscentrum was ook niet enthousiast over de aanleg van een nieuw stadsdeel. Wat zou er gebeuren met de grond- en huizenprijzen in het oude centrum? Toen Moreelse betrokken raakte bij een ruzie met de populaire theoloog Gisbertus Voetius zakte de populariteit en het enthousiasme voor de uitbreidingsplannen tot een dieptepunt...

Waar men in Amsterdam sinds 1613 volop bezig was met een stadsuitbreiding, met als bekendste onderdeel de grachtengordel, kwam van de Utrechtse uitbreidingsplannen niets terecht.

Ruzie met Voetius

Ze ruzieden over de goederen van de voormalige kloosters in de stad. Voetius was van mening dat die niet onder beheer van het stadsbestuur hoorden, maar aan de gereformeerde kerk. Het stadsbestuur stond lijnrecht tegenover Voetius, die een behoorlijke achterban had. De ruzie zou uiteindelijk leiden tot het aftreden van Moreelse. Op 1 oktober 1664 legde hij zijn burgemeesterschap neer en nam zijn oude functie als raadsheer voor het Hof van Utrecht weer op. Hij stierf anderhalf jaar later op 26 mei 1666.

Waar men in Amsterdam sinds 1613 volop bezig was met een stadsuitbreiding, met als bekendste onderdeel de grachtengordel, kwam van de Utrechtse uitbreidingsplannen niets terecht. Er kwam geen grachtengordel. Alleen de grachten werden gegraven en zijn tot op de dag van vandaag herkenbaar in de Mineurslaan, een restant van de Kruisvaart en de kaarsrechte Croeselaan.