Gevouwen munt uit de Vechtstreek

De voorzijde van de tekst luidt:

INIC..INCIE*TIMVR*DOMINIA..O*1496

Voluit staat hier:

INICIVM SAPIENCIE TIMOVR DOMINI ANNO 149’6

En de betekenis hiervan is:

De vreze des Heren is het beginsel der wijsheid, jaar 1496

De keerzijde van de tekst luidt:

*Ph’s*DEI*GRA*ARChID*AVSTRI’*DVX*BG*B’*

Voluit staat hier:

PHILIPPVS DEI GRACIA ARCHIDVX AVSTRIACA DVX BVRGVNDIE BRABANT

En de betekenis hiervan is:

Philips bij de Gratie Gods Aartshertog van Oostenrijk, hertog van Bourgondië en Brabant

Steun van een heilige

Maar het ging toch om een dichtgevouwen munt? Oeps! De munt werd per ongeluk al opengevouwen door de restaurator. En eigenlijk was dat niet helemaal de bedoeling geweest. Want wat is de betekenis van een dichtgevouwen munt?

Uit zowel Engelse als Nederlandse schriftelijke bronnen en uit diverse vondsten blijkt, dat het in de middeleeuwen gebruikelijk was om een munt dicht te vouwen bij het aanroepen van een heilige voor steun. Bijvoorbeeld ter genezing van een zieke. Dat het hier gaat om opzettelijk gevouwen munten blijkt uit het feit dat sommige van de munten niet één keer, maar vaak ook twee of zelfs vier keer zijn dichtgevouwen. Ook zorgvuldig opgerolde munten komen voor. De munt diende als een offer en onderpand: als de heilige de steun had verleend en de zieke werd genezen, had degene die had gebeden voor de steun vervolgens de plicht om de dichtgevouwen munt naar de plaats te brengen waar de betreffende heilige werd vereerd. Daar moest de gebogen munt worden geofferd. Of dit gebruik op grote schaal voorkwam is nog niet bekend.

Goede oogst?

De gebogen munten worden soms bij onderzoek onder kerkvloeren ontdekt. In Engeland en Wales zijn ze ook vaak in akkerland gevonden, net als bij deze gevonden munt. Hoe dit te verklaren? Mogelijk werd met het in de grond begraven van een gevouwen munt heil en zegen gevraagd voor een goede oogst. Een aantrekkelijke gedachte, maar om dit verder te bewijzen zijn veel meer goed gedocumenteerde vondsten nodig.

Geluk bij een ongeluk

De vinder was logischerwijs niet op de hoogte van de hierboven beschreven praktijken uit de middeleeuwen en wilde deze graag weten om wat voor munt het ging. Gelukkig had de vinder foto’s gemaakt van de gevouwen munt en deze met de archeologen van Landschap Erfgoed Utrecht gedeeld. Toen werd uitgelegd dat het ging om een heel bijzondere vondst was de vinder van mening dat de vondst het beste bewaard kon blijven in de gevouwen toestand waarin de munt was gevonden. Alleen: de munt al naar een restaurator was gebracht en bij navraag bleek de munt nét te zijn ontvouwen. Jammer voor het religieuze object dat de munt was, maar nu kon de munt wel beter worden onderzocht. Zo heeft ieder nadeel zijn voordeel. Niet eerder ontvouwde de geschiedenis zich op zo een letterlijke wijze!

Met dank aan de vinder voor het aanmelden van deze vondst en aan Vincent van Vilsteren en Bouke Jan van der Veen voor hun reacties op een eerdere versie van dit verhaal.

Deze munt is geregistreerd in de nationale vondstendatabase Portable Antiquities of the Netherlands: PAN-00096249.

Deze vondst is gedocumenteerd dankzij het project 'Reddingsplan Archeologische Collecties' van Landschap Erfgoed Utrecht. Met vinders en collectiehouders worden archeologische collecties in kaart gebracht en digitaal ontsloten. Zo blijven vondsten toegankelijk voor onderzoek en dragen zo bij aan een beter begrip van ons verleden.

Bronnen

- Kelleher, R. (2018), Pilgrims, pennies and the ploughzone - Folded coins in medieval Britain, in: N.M. Burström en G. T. Ingvardson, Divina moneta: coins in religion and ritual 2, Abingdon, 68-86.
- Vanhoudt, H. (2015), De munten van de Bourgondische, Spaanse en Oostenrijkse Nederlanden en van de Franse en Hollandse periode, 1434-1830 (Heverlee), 105 (nr. 140).
- Vilsteren, V.T. van (2019), The English custom in De Nederlanden , over het buigen van munten in de late middeleeuwen, in: De Beeldenaar, jrg. 43, nr. 6., 255-259.