Hennep in de Lopikerwaard

Lijnbanen en baanschuren

Om touw te maken moeten eerst de hennepvezels worden gehekeld, uitgekamd. Uit de gehekelde vezels wordt dan de eerste draad gesponnen. Deze draden worden ingespannen op de lijnbaan en door het draaien van het wiel om een klos getwijnd. Het garen dat dan ontstaat, kan opnieuw worden ingespannen en getwijnd, zodat een steeds dikkere kabel ontstaat. Dat gebeurde op lijnbanen in de open lucht. Bij elke lijnbaan hoorde een baanschuur, waar hennep, garen, klossen en hekels werden opgeslagen en waar ook het grote wiel van de lijnbaan stond. Het touw voor zeeschepen werd gemaakt op grootgarenbanen van minstens 220 meter lang. Die lengte was nodig om de afstand tussen de ra's van een schip te kunnen overbruggen. Het touw voor visnetten en henneplinnen, dat voor zeilen kon worden gebruikt, werd gemaakt op kleingarenbanen. Voor een kleingarenbaan was een achtertuin van 50 meter al voldoende. Door de uitvinding van het haringkaken werd er meer gevist en was er dus ook veel vraag naar hennepgaren voor visnetten.

Teruggang

De touwindustrie liep na 1672 terug: in 1682 waren er nog maar 27 grootgarenbanen en in de loop van de achttiende eeuw liep dit aantal nog verder terug. Daarna vond weer een opleving plaats: in 1816 waren er in Oudewater 49 groot- en kleingarenbanen, waar in totaal 450 mannen, vrouwen en kinderen werkten. Dit waren waarschijnlijk vooral kleingarenbanen: er was in deze tijd veel vraag naar kleingaren voor de visserij. Ter vergelijking: er waren in 1816 nog zes lijnbanen in Montfoort, een in IJsselstein en een in Schoonhoven. Rond 1880 was juist buiten Oudewater de Touwfabriek Van der Lee gebouwd, waar machinaal gewerkt werd.

Stank

Niet alleen in Oudewater werd veel hennep gekweekt. De boeren in Benschop hadden ook veel akkertjes met hennep ingezaaid. In de zomer stonk het dan ook behoorlijk in de Lopikerwaard, als de hennep in de sloten lag te ‘roten’. De belasting op hennep was een belangrijke bron van inkomsten voor de baron van IJsselstein. Dat stadje had een eigen touwbaan, maar die liep minder goed dan de Oudewaterse. Dat kwam omdat de waag van IJsselstein in Holland niet werd erkend en de lijndraaiers uit de baronie dus meer waaggeld moesten betalen dan hun concurrenten uit Oudewater.

Deze informatie is afkomstig van Utrechtse Canons. Bezoek de website voor nog veel meer mijlpalen uit het verleden van de provincie Utrecht.

Bronnen

Feis, B. R., Hoogendoorn, H., & Stoppelenburg, P. M. (2002). Holland in touw : hennepteelt en touwfabricage in het Groene Hart. Woerden: Groene Hart Producties.