Romeinen en de Limes in Utrecht

Het kanaal van Drusus

5 min

In het jaar 12 voor Chr. stonden de Romeinen aan de vooravond van één van de meest ambitieuze militaire expedities in de Romeinse geschiedenis, namelijk het in kaart brengen en veroveren van het Germaanse gebied. Deze gewaagde missie werd geleid door de 26-jarige Drusus Claudius Nero, ook wel bekend als Drusus de Oudere. Met nog maar weinig geografische kennis voorhanden over het Germaanse gebied, was de aanleg van een goede infrastructuur langs de Rijn cruciaal voor het slagen van deze expeditie. Onder meer voor bevoorrading. De Romeinen startten daarom het eerste grote waterbouwkundige project van de Lage Landen, de ‘fossa Drusiana’, het kanaal van Drusus.

De Romeinen lieten niets over aan het toeval, zeker niet wanneer het aankwam op plannen en oorlogsvoering. Met slechts beperkte informatie voorhanden over de Nederlandse kust, het land en de verschillende rivieren kwam Drusus tot de realisatie dat hij het Romeinse leger via de rivieren en de zee naar het noorden kon voeren. Om vervolgens het Germaanse gebied vanuit de Noordzee via de Weser of zelfs de Elbe binnen te vallen. Alleen was de grillige Noordzee, vanwege de grote verschillen tussen eb en vloed, niet bepaald de voorkeursroute van de Romeinen. Drusus wilde de wispelturige Noordzee zoveel mogelijk vermijden. Hijzelf of één van zijn adviseurs kwam op het idee om een kanaal te graven van de Rijn naar het Flevomeer, voorloper van de Zuiderzee en het latere IJsselmeer.

Een staaltje Romeinse bouwkunde

In de tijd van Drusus was de Rijn moeilijk te bevaren, omdat veel water naar de Waal afvloeide. Bij de aftakking tussen de Waal en de Rijn, liet Drusus bij Carvium (Tolkamer of Herwen in Gelderland) een strekdam aanleggen, zodat het waterpeil van de Rijn steeg en de Romeinse vloot de rivier op kon. Door de aanleg van meerdere strekdammen konden de Romeinen de natuurlijke loop van de Rijn beïnvloeden, zo werd een directe doorgang naar het Flevomeer mogelijk. In het voorjaar van 12 voor Chr. maakte het Romeinse leger zich in Fectio (Bunnik) en Batavodurum (Nijmegen) klaar voor de grote reis en voeren hun schepen door het kanaal van Drusus richting het noorden.

Een van de meest gangbare theorieën is dat een deel van het kanalensysteem in Utrechtse Vechtgebied tussen de Vecht en de Oude Rijn moet hebben gelegen.

Diezelfde zomer zouden de Romeinen zelfs Denenmarken en mogelijk zelfs de Oostzee hebben bereikt. Drusus sloot in ieder geval een alliantie met de Frisii en de Chauken en wist een grote overwinning over de stam van de Bructuren (in West-Duitsland) te behalen. Echter was dit nog maar het begin van de Romeinse expansie in Germanië.

Het Archeologische mysterie

Waar het kanaal van Drusus precies heeft gelegen, blijft tot de dag van vandaag een raadsel. Onder archeologen bestaan verschillende theorieën over de ligging van het kanaal. De IJssel in de Gelderse Vallei en verscheidene locaties in Duitsland worden gezien als potentiële kanshebbers. Ook is niet bekend of het om één of meerdere kanalen gingen. Een van de meest gangbare theorieën is dat een deel van het kanalensysteem in Utrechtse Vechtgebied tussen de Vecht en de Oude Rijn moet hebben gelegen. 

Volgens antieke bronnen heeft Drusus ook andere rivierwerken laten uitvoeren om de waterverdeling over de Rijntakken te beïnvloeden. Daarnaast kan worden aangenomen dat onder het toeziend oog van een garnizoen de aanleg van een kanaal vanuit Fectio kon worden bewaakt en veiliggesteld. 

Geschreven door Alexander van de Bunt Archeoloog, schrijver en fotograaf Ontdek alle verhalen van deze schrijver