Het raadsel van de Rijnpoort in Rhenen

5 min

Een schilderij met de titel ‘Gezicht op poortgebouw bij stad’ komt in 2020 terecht in een Utrechts veilinghuis. Daar wordt het gebouw door Laurens Schoemaker, conservator bij het RKD, onmiddellijk herkend als de Rijnpoort van Rhenen. Het is misschien wel het laatste werk waarop deze middeleeuwse stadspoort staat. Die is duidelijk in beeld. Als je goed kijkt, zie je veel meer van het dagelijks leven. In dit verhaal ontrafelt Stadsmuseum Rhenen dit meesterstuk.

‘Gezicht op de Rijnpoort te Rhenen’ bleek de officiële titel van dit schilderij uit 1838. Na wat speurwerk van het RKD werd ook duidelijk dat talent Johannes Franciscus Christ het penseel hiervoor ter hand genomen had. Rechts onderin staan restanten van zijn signatuur (moeilijk leesbaar). In diverse kunsthistorische handboeken wordt dit als een van zijn belangrijkste werken genoemd. Waar het schilderij al die tijd geweest is? Onderzoek wees uit dat Christ het zelf aanbood op een tentoonstelling in 1838. En dat het van 1839 tot 1878 in bezit was van de staat. Dat jaar ging het onder de hamer bij een openbare veiling in Amsterdam. Het schilderij was verkocht voor 29 gulden aan een onbekende koper. Waar en van wie het schilderij tot 2020 was, is vooralsnog een raadsel.

De sloophamer

Christ moet een van de laatsten zijn geweest die de van oorsprong middeleeuwse Rijnpoort ter plekke vastlegde. In 1841 viel zij namelijk ten prooi aan de sloophamer. Op 26 februari van dat jaar deelde de burgemeester van Rhenen mee ‘dat men eerstdaags zoude overgaan tot het amoveren der Rijnpoort, teneinde daarvoor in de plaatse te stellen een ijzeren hek.’ De resten van de twee andere stadspoorten, de Bergpoort en de Westpoort, waren al in 1840 afgebroken.

Christ is niet de enige kunstenaar die de stadspoort van Rhenen als onderwerp koos. Al in de zeventiende eeuw waren de Rhenense poorten een geliefd onderwerp voor kunstenaars op doortocht. De beroemdste is Rembrandt, die rond 1652/1653 op weg was naar het oosten van het land. Later is de poort getekend door Jan de Beijer (1748), Hendrik Hoogers (1771), Daniël Kerkhoff (1813) en de Rhenense amateurkunstenaar Gijsbert Baars (1833).

Brouwerij en de was

Het leven achter de stadsmuur lijkt op dit schilderij niet in beeld te komen, maar niets is minder waar. Rhenen had in de tijd dat Christ dit schilderij maakte tenminste vijf bierbrouwerijen, drinkwater was in die tijd meestal sterk vervuild, dus dronk men liever bier. In 1837 woonde Jan Rijersen van Schenkhof dichtbij zijn brouwerij. Dat bedrijf lag met een woonhuis en schuur, direct achter de stadsmuur, ten oosten van de Rijnpoort.

Zie je op het schilderij was aan de lijn wapperen? Het kadaster meldt dat Jan Reijersen een meid had… dikke kans dat zij meneers was deed. Nog een leuk detail: op de stadsmuur staan bloempotten met bloeiende struiken. In de tentoonstelling ‘Het Raadsel van de Rijnpoort’ zijn meer details van het ‘Gezicht op de Rijnpoort te Rhenen’ uitvergroot en belicht.

Van oktober 2020 tot en met juni 2021 staat dit schilderij centraal in de tentoonstelling ‘Het Raadsel van De Rijnpoort’. Er wordt flink ingezoomd op diverse tafereeltjes die je meer vertellen over het leven in Rhenen in die tijd. Ondertussen kun je op vaste momenten meekijken met de restauratie van het schilderij. Check daarvoor www.stadsmuseumrhenen.nl.

Geschreven door Maike Woldring Stadsmuseum Rhenen