Het touw in de Pandhof van de Domkerk

4 min

Je loopt er zomaar voorbij. De deuren zijn ook alleen maar open van ’s ochtends 10 tot 4 uur ’s middags. Maar als je door de neogotische poort op het Domplein naar binnenloopt, word je beloond met een prachtig uitzicht op de Domtoren. Je staat dan in de Pandhof (de binnentuin) van de Domkerk en het Academiegebouw. De Pandhof wordt aan drie kanten omgeven door de kruisgang van de Domkerk, beter bekend als de kloostergang. Als je vanuit de tuin naar de kruisgang kijkt, zie je dat de bogen in de hoek met het Domplein met touw bij elkaar gehouden moet worden. Een touw?

De kruisgang verbond de kerk met het kapittelhuis, waar de geestelijken woonden. Zo konden ze droog naar de kerk lopen. Boven de open bogen, of vensters, van deze gang zijn gebeeldhouwde driehoeken te zien, 19 reliëfs met taferelen uit het leven van Sint Maarten. Er is één venster met een touw. Een touw voor de eeuwigheid: een gebeeldhouwd koord met drie knopen. Het werd altijd al bijzonder gevonden: het raamwerk met de knoop is nog het enige originele raamwerk en nooit vervangen. Waarom een touw? Is het een constructiefout of is er andere reden? Er zijn een paar verhalen over het ontstaan van de knoop.

De verliefde Thomas

Een droevig verhaal gaat over Thomas, een jonge bouwmeester die alleen mocht trouwen met zijn geliefde Maria van Ath als hij bouwmeester van de Domtoren zou worden. In 1320 reisde hij daarom naar Utrecht. Onderweg kwam hij een ervaren bouwmeester tegen, met veel betere plannen voor de bouw. Hij stal die plannen en vermoordde de oude bouwmeester. Toen hij hoorde dat zijn toekomstige bruid in het klooster was getreden kreeg hij spijt, raakte aan de drank en biechtte zijn zonden op bij een priester. Als boetedoening ging hij in het klooster. Zijn leerling Johan van der Doem maakte zijn werk af.

Maar ondertussen kreeg Maria ook spijt van haar intrede in het klooster. Ze ging op zoek naar Thomas en werd wanhopig toen ze zijn droevige verhaal hoorde. Ze ging naar de kloostergang, waar ze een achtergelaten stuk touw vond en zichzelf ophing. Het stenen touw is daar een herinnering aan.

Dat touw houdt het langer uit dan u en ik

De eigenwijze beeldhouwer

Een veel vrolijke verhaal is dat bisschop David van Bourgondië zag dat de bogen niet op elkaar aansloten. Hij sprak de beeldhouwer daarop aan, die geïrriteerd antwoordde dat hij zich met zijn eigen zaken moest bemoeien en er wel een touw tussen zou spannen. Toen de bisschop later zag dat hij dat werkelijk had gedaan, werd hij boos en riep de beeldhouwer bij zich. ‘Dat touw houdt het langer uit dan u en ik’, antwoordde de beeldhouwer en toen pas zag de bisschop dat het touw van steen was. Sportief beloonde hij de man met een rijke gift voor zijn vindingrijkheid.  

Andere verklaringen

Het eerste verhaal kan niet kloppen, omdat de kloostergang veel later dan de Domkerk is gebouwd. Andere verklaringen zijn dat het touw verwijst naar het koord waarmee Christus is vastgebonden om te worden gegeseld. Of naar een liefdesknoop, waarmee initialen van echtelieden aan elkaar werden geknoopt. Maar het kan ook gewoon mode geweest zijn: de koord- en knoopmotieven waren vanaf 1500 populair in de architectuur. Zo is er ook een gebeeldhouwde knoop te vinden in de kloostergang van de Sint-Servaaskerk in Maastricht.

De Pandhof vroeger

De Pandhof heeft er niet altijd zo bijgelegen. Na de reformatie en de tornado van 1674 raakte het in verval en is het gebruikt als kroeg, kippenren, kermis, wandelplaats voor studenten en begraafplaats. Eind 19de eeuw zijn alle reliëfs gerestaureerd en aangevuld, maar omdat dit met zacht kalksteen is gebeurd, moesten deze ook weer worden vervangen rond 1960. De 19de-eeuwse exemplaren zijn deels ingemetseld in de muren van Flora’s Hof, even verderop.

Nu is het een van de mooiste verborgen plekjes in Utrecht, een prettige plek om tot rust te komen midden in de drukke stad. Maar niet aan iedereen vertellen, dan wordt het er veel te druk …

Geschreven door IJbeling Hartog Schrijfteam UtrechtAltijd Ontdek alle verhalen van deze schrijver

Bronnen

Evers, G.A. (1941) Utrechtsche overleveringen uit de Middeleeuwen. Utrecht: A.W.Bruna & zoon.

Hartog, Elizabeth den, (2015) De bouwsculptuur van de Utrechtse Dom, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed / WBOOKS (Studies naar bouwsculptuur 3)

Hulzen, A. van. (1979) Utrecht op oude foto's. Van Plompetoren naar Servaas. Den Haag, Kruseman (Deel 3)

Sinninghe, J. R. W. (1978) Utrechtsch sagenboek. Zutphen: Thieme.