Niet geschikt voor onderdanigheid

Het geheime leven van Marie Anne Tellegen

8 min

09-07-2020

Marie Anne Tellegen was vanuit haar woning in Utrecht actief in het Nederlandse verzet. Dr. Max was haar schuilnaam. Een portret van een veelzijdige vrouw.

Marie Anne Tellegen was afkomstig uit gegoede burgerij. Haar vader was hoofd van de gemeentelijke dienst Publieke Werken in Arnhem, waar hij zich inzette voor zowel de verfraaiing van de stad als goede huisvesting voor arbeiders. In 1915 werd hij burgemeester van Amsterdam. Marie Anne studeerde toen al rechten in Utrecht. Ze schreef voor het studentenblad en was actief in culturele en literaire activiteiten. In deze tijd legde ze de basis voor haar uitgebreide netwerk, dat later zo nuttig zou blijken bij haar verzetswerk.

Ambtenares in Utrecht

Direct na haar afstuderen trad ze in dienst bij de griffie van de provincie Utrecht. De vrijgevochten Tellegen hield het daar een jaar uit en stapte toen over naar de secretarie van de gemeente Utrecht. In 1924 werd ze bevorderd tot hoofd van de afdeling Maatschappelijke Aangelegenheden. Haar organisatorische kwaliteiten liet ze zien bij de voorbereidingen van een eventuele evacuatie van Utrecht, aan het begin van de Tweede Wereldoorlog.

Vrouwenbeweging

Begin dertiger jaren werd Tellegen benaderd om lid te worden van de Vereniging van Vrouwen met een Academische Opleiding, waar ze ‘presidente’ werd. Ze stond vooraan in de acties tegen het voornemen vrouwen na hun huwelijk te ontslaan en werd gaandeweg gezichtsbepalend voor de vrouwenbeweging. Ze zette zich in voor een prominentere positie van vrouwen in het openbare leven. Door gebruik te maken van haar positie en haar netwerk heeft ze veel vrouwen een duwtje in de goede richting gegeven. Zo zorgde ze ervoor dat er jaarlijks een vrouw zat in de delegatie naar de Verenigde Naties, zoals Hilda Verwey-Jonker en Marga Klompé.

Dr. Max

Tellegen speelde ook een belangrijke rol als verzetsvrouw. Ze hielp Joodse kinderen bij het onderduiken en gebruikte haar netwerk en haar positie bij de gemeente Utrecht. Toen burgemeester Van Pelkwijk werd vervangen door NSB’er Van Ravenswaaij, brak voor Tellegen het uur van de waarheid aan. Ze nam ontslag en maakte vanaf het voorjaar van 1942 een dagtaak van verzetswerk. Zo zorgde ze voor vervalste persoonsbewijzen, maar nam ze al snel coördinerende taken op zich. Ze stond bekend als Dr. Max (M= Marie, A= Anne, X= onbekend). Ook hierin blijft ze de vrijgevochten en onafhankelijke juffrouw Tellegen. In 1943 wordt ze hoofd verspreidster van het illegale blad Vrij Nederland in de provincie Utrecht én draagt ze de supervisie van verspreiding naar andere delen van het land. Ook bood ze hulp bij het vinden van onderduikadressen voor dertig duizend spoorwegmedewerkers, voedselbonnen voor onderduikers of ‘roggebroodjes’ (pakken met bankbiljetten) als ondersteuning voor de gezinnen van ondergedoken spoorwegmedewerkers.

Ze maakte als enige vrouw deel uit van het Nationaal Comité van Verzet. Lang heeft ze dit werk verricht vanuit haar woning aan de Maliebaan met als directe buren de Sicherheitspolizei. Uiteindelijk heeft ze moeten onderduiken.

Voorgaande doet een vrouw vermoeden met een onvoorstelbare energie. Dat is beperkt waar: Tellegen worstelde haar hele volwassen leven met een kwetsbare gezondheid. De strengheid van haar uiterlijk, haar lange donkere kleding en een strak naar achter getrokken knotje ging gepaard met charme, humor en vooral directheid.

Wist je dat Marie Anne Tellegen ook bekend stond als de vrouw achter de troon? Ze was de eerste vrouwelijke directeur van het Kabinet van de Koningin. Je leest er meer over in:
-W.H. Weenink. Vrouw achter de troon. Marie Anne Tellegen 1893-1976. Amsterdam 2014.