Hulpverlening in Zeist tijdens de Eerste Wereldoorlog

Samen met de gemeente zocht het comité naar geschikte opvangadressen. Belgen vonden tijdelijk onderdak in hotel Figi, in gebouw De Vereniging aan de Jagerlaan en in villa’s die tijdens de wintermaanden leeg stonden. Het viel niet mee om voor iedereen een plek te vinden. Eind oktober waren er al 378 vluchtelingen in de gemeente. Daarna daalde het aantal snel. Eind december waren er nog 65 over. De meeste van hen vertrokken in februari en maart 1915 naar het vluchtelingenkamp te Ede. Maar freule Van de Poll hoefde niet stil te zitten.

Kamp Zeist

In november was op de hei bij Soesterberg een barakkenkamp gebouwd. De Belgische militairen die Antwerpen ontvlucht waren, hadden hun wapens moeten inleveren. Tijdens de oorlog werden ze in Nederland geïnterneerd. In Kamp Zeist ging het om ruim 13000 militairen. Gedurende de eerste maanden zaten zij dicht opeengepakt bijeen en hadden zij weinig omhanden. De verveling sloeg algauw toe. Werken buiten het kamp was nog niet toegestaan. Hun familieleden kregen van de kampleiding slechts beperkt gelegenheid om op bezoek te komen. Afleiding in de vorm van gezamenlijke activiteiten was daarom zeer welkom.

Mejuffrouw Mozart

Joanna van de Poll zette haar muzikale talenten in om de Belgen te vermaken. Ze was een verdienstelijk amateur pianiste en gaf pianoles aan huis. Voor de militairen in het kamp organiseerde ze optredens van destijds bekende artiesten als dirigent en organist Evert Cornelis en zangeres Minny de Jonge. Deze muziekavonden waren gericht op de protestantse militairen. Van de Poll was namelijk van protestantse huize. Het merendeel van de Belgen was katholiek, zodat slechts een deel van hen van de zorgen van de freule profiteerde. In totaal ongeveer 400 man.
Ook voor de burgervluchtelingen bleef zij zich in 1915 inzetten. Enkelen kwamen met enige regelmaat bij haar thuis. Tot ergernis van de voorzitter van de RK Werkliedenvereniging. Hij vond dat ‘Mej. Mozart’ een slechte invloed had op de Belgen.
En de Belgen zelf? Hun waardering blijkt uit de talloze bedankbrieven die de freule tijdens en na de oorlog ontving. Door de muziek konden zij voor even hun ellende vergeten.

Weeskinderen

Na de wapenstilstand van 18 november 1918 vertrokken de meeste Belgen naar huis. Daarvoor in de plaats kwamen Franse militairen en Duitse weeskinderen. Ook voor hen spande freule Van de Poll zich in. De werkzaamheden van het Zeister comité werden formeel afgerond in het najaar van 1920. Het kasboekje vermeldde op 3 oktober 1920 als laatste uitgaaf: fl. 12,- voor ‘de opgraving van 4 fransche lijken’.

Bronnen en meer lezen

- Hans Zijlstra, '"Een oase in de woestijn". Hulpverlening in Zeist tijdens de Grote Oorlog', in: Jaarboek Oud-Utrecht 2015, 223-252

- Hans Zijlstra, Blog over Belgenmonument 

- Op de website Geheugen van Zeist zijn kranten te raadplegen met informatie over Zeist tijdens de Eerste Wereldoorlog.

- Het Gemeentearchief Zeist bevat dossiers uit die periode, onder andere het archief van het vluchtelingencomité. Het archief en het Zeister Historisch Genootschap beschikken over uniek beeldmateriaal.

- Algemene Informatie is beschikbaar in het tentoonstellingspaviljoen Nederland en de Eerste Wereldoorlog bij Huis Doorn.

- Op Geschiedenislokaal Utrecht WO1 staan historische bronnen en opdrachten voor het voortgezet onderwijs over Belgische vluchtelingen tijdens de Eerste Wereldoorlog.