Niet geschikt voor onderdanigheid

Anna Aleida de Beaufort: krachtig, onafhankelijk en ongehuwd

7 min

Rond 1900 staat de toekomst van ongetrouwde meisjes in gegoede patriciërsfamilies wel vast. Zij moeten zich ontplooien op kunstzinnig en literair gebied en daarnaast nuttige vrouwelijke vaardigheden leren. Ze treden zelden uit de schaduw van mannelijke familieleden. Het leven van ‘Annie Boom’ loopt heel anders. Zij is als krachtige, onafhankelijke vrouw decennialang actief in Leusden op cultureel, maatschappelijk en publiek terrein. Liefdevol noemen inwoners van Leusden haar Juffrouw Annie, maar in die naam klinkt ook hun ontzag door. Wie was zij?

Anna Aleida de Beaufort wordt in 1880 geboren in het beschermde milieu van een bemiddelde familie. Ze brengt haar leven door in Huize De Boom, op de grens van Leusden en Woudenberg. Annie krijgt, evenals haar broertje, huisonderwijs van gouvernantes en een privéonderwijzer. Kennis van taal, geschiedenis en literatuur is belangrijk. Van Winnie uit Schotland leert ze fotograferen en negatieven ontwikkelen. Annie blijkt een gelovig persoon en dat bepaalt haar doen en laten. Al op jonge leeftijd schrijft zij gedichten bij passages uit de Bijbel.

Als 20-jarige start zij een zondagsschool in buurtschap Asschat, waar veel pachtboeren van De Boom wonen. De meest dichtbij zijnde Nederlands Hervormde Kerk in Leusbroek was voor de kinderen namelijk te ver weg. Annie runde deze zondagsschool eerst in een timmermanswerkplaats. Wanneer ze in 1903 meerderjarig wordt, krijgt ze van haar vader als cadeau een stenen schoolgebouw. Daar geeft ze kinderen les met haar toverlantaarn, destijds een moderne methode. De kerstviering is het jaarlijkse hoogtepunt voor de kinderen. Tevoren mochten zij hun wensen op een briefje schrijven en dan kocht Annie voor ieder kind een cadeautje. Van bedankjes wilde zij niet horen.

Zorgzaam, sober en soms bevoogdend

In een tijdspanne van drie jaar verliest Annie haar moeder, vader en broer. Door hun overlijden rust vanaf 1929 de verantwoordelijkheid voor het landgoed met daarop dertig pachtboerderijen en vijfendertig dienstwoningen op haar schouders. Haar christelijke bewogenheid wordt direct zichtbaar. Zo diende Huize De Boom vanaf 1930 decennialang als opvang voor zieke of overwerkte diaconessen die een periode van rust nodig hadden. Annie betaalde alles. Pachters en arbeiders kregen cadeaus ter gelegenheid van huwelijk en geboorte. Ondergeschikten werden wel geacht hun dankbaarheid te tonen. Pasgetrouwde stellen moesten zich bijvoorbeeld presenteren bij een bezoek in Huize Den Boom. Haar personeel vond haar soms aan de zuinige kant, maar daar stond tegenover dat Anna attent was bij ziekte of wanneer een opleiding bekostigd moest worden. Tijdens de crisisjaren gaf ze een kwart van de pacht terug aan de boeren. Zelf leefde ze leefde sober, zoals ze geleerd had.

Verenigingsleven

Ook buiten landgoed De Boom was Annie actief. Zij vond zinvol en nuttig leven belangrijk en verveling zou alleen maar leiden tot dansen, bioscoopbezoek of andere volgens haar minder geschikte activiteiten. Daarom ondernam zij allerlei initiatieven in Leusden. Zij gaf 1935 opdracht Restaurant De Mof te bouwen dat een ook soort dorpshuis werd. Muziekvereniging Lisiduna waarvan zij beschermvrouw was kreeg hier een plek om te oefenen. Ook andere verenigingen konden voor hun jaarvergaderingen en voorstellingen over de grote zaal beschikken. Het pand werd net als Huize de Boom ontworpen door architect J.A. Pothoven uit Leusden.

Voetbal had bepaald niet haar persoonlijke voorkeur, maar zij hielp kort na de Tweede Wereldoorlog wel een vereniging op te richten door een weiland beschikbaar te stellen. De sportclub werd geen succes, maar andere verenigingen profiteerden jarenlang van haar bemoeienis. Op zaterdagmiddag konden lezers boeken lenen uit haar eigen boekenkast. Deze boeken vormden later de kern van de bibliotheek in het Jeugdgebouw aan de Ooievaarshorsteweg, een van de voorlopers van de Bibliotheek Leusden.

Bestuurlijke betrokkenheid

Anna Aleida de Beaufort was vijfentwintig jaar voorzitter van het plaatselijke Groene Kruis. Ze zocht voor de gezinsverzorging bewust ook bestuursleden van buiten de haar bekende protestantse kring. In 1927 stelde zij zich verkiesbaar voor de protestantse fractie in de gemeenteraad van Leusden. Haar naam stond onderaan de kieslijst, maar zij haalde meer stemmen dan wie ook. Zij zou de fractie leiden tot aan de Tweede Wereldoorlog en werd ook nog in 1946 benoemd in de tijdelijke gemeenteraad. Ook zakelijk nam Anna haar verantwoordelijkheid. Zij volgde haar vader op als commissaris bij de Roomboterfabrieken in Woudenberg en Renswoude.

Na de Tweede Wereldoorlog werd het voor Anna steeds moeilijker om het landgoed financieel gezond te houden. Bovendien wilde ze voorkomen dat het landgoed na haar dood uit elkaar zou vallen. Anna was ongehuwd en de familie wijdvertakt. Daarom richtte zij in 1948 Stichting De Boom op. Nu zij ouder werd verscheen zij steeds minder in het openbaar. De verhalen over juffrouw Annie werden er niet minder om. In het dorp vertelde men hoe zij tot op hoge leeftijd vroeg in de ochtend ging zwemmen in de vijver achter het huis. Juffrouw Annie bleef een bekende, ook voor wie haar zelden meer in levenden lijve zag. Ze heeft tot haar dood in 1975 in Huize de Boom gewoond.

RTV Utrecht maakte een documentaire over Landgoed De Boom en bewoonster Juffrouw Annie. Die is hier te zien.

Geschreven door Ronald Polak Historische Kring Leusden

Aanvullende informatie