Kermis in Utrecht

Er waren allerlei attracties: je kon er dobbelen, ringsteken en katknuppelen. De geleerde Buchelius tekende in 1596 aan dat hij er mechanische poppen en een struisvogel had aanschouwd. Typisch Utrechts was het ‘ponsen en angen’ bij de koekkramen waar mannen die verkering zochten meisjes een koek aanboden. Deed zij een tegengift dan was de zaak beklonken.

Verzet

Tegen dit volksvermaak rees tijdens de reformatie van de 17de eeuw verzet. In Utrecht had je de ‘Nadere Reformatie’: een strenge vorm van calvinisme. Voorman was de Utrechtse hoogleraar Voetius. Jacobus Koelman was een student van hem. Dit calvinistisch verzet tegen de onzedigheid van de kermis leidde niet tot een verbod. Het stadsbestuur vond een succesvol verdienmodel belangrijker en gunde het volk zijn verzetjes. De protestanten kregen later in de 19de eeuw een medestander in de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen. Deze organisatie van vooruitstrevende verlichte burgers nam aanstoot aan het onbeschaafde karakter van het volksfeest. De kermis in Utrecht bleef echter vooralsnog bestaan.

Afschaffing en terugkeer

In 1909 richtte een ‘Anti-Kermiscomité’ onder leiding van hoogleraar theologie Slotemaker de Bruïne zich in een schrijven tot de Utrechtse gemeenteraad. Dit initiatief werd door veel maatschappelijke organisaties gesteund. Zij voerden aan dat de kermis inmiddels overbodig was omdat er geen jaarmarkten meer waren. Er was drankmisbruik en prostitutie. Allemaal onbeschaafd vermaak, funest voor de jeugd. In plaats daarvan stelden zij voor: jeugduitgaansdagen met wandelingen in de natuur, omlijst met muziek. Inderdaad verdween de Utrechtse kermis in 1915 maar dat kwam door de Eerste Wereldoorlog. Na die oorlog bleef hij weg: de gemeenteraad was toen overwegend protestants geworden.

Maar na een handtekeningenactie in 1926 kwam de kermis beperkt (korter, op wisselende plekken) toch weer terug. Hij leek al snel als twee druppels water op het oude vertier.

Heden ten dage

Sinds 1988 kent Utrecht de Maliebaan- of piekenkermis die in de eerste week van juli wordt gehouden. Eventuele tegenstanders kunnen natuurlijk weer waarschuwen voor de oude gevaren, feit is echter dat de kermis telkens heel fatsoenlijk begint met een Heilige Mis in de botsautootjestent, opgediend door een priester en de in de binnenstad zo bekende Zusters Augustinessen.

Bronnen

Brienen e.a., De Nadere Reformatie. Beschrijving van haar voornaamste vertegenwoordigers. 's-Gravenhage 1986. Geraadpleegd via: www.ssnr.nl

Brugman, J., H. Buiter en K. van Vliet (1995) Markten in Utrecht. Van de vroege middeleeuwen tot nu. Historische Reeks Utrecht, deel 19. Utrecht: Uitgeverij Matrijs

G. v. W. (1959, 24 juli) Jacobus Koelman. Daniël, Jongerenblad van de Jeugdbond Gereformeerde Gemeenten (p. 4 - 5) geraadpleegd via Digibron.nl

Gouw, ter. Jan (1871) De volksvermaken. Erven F. Bohn, Haarlem 1871, geraadpleegd via DBNL.org

Koelman, Jacobus (1682) De vruchteloose bid-dagen van Nederlandt, Jacobus Koelman, pag. 6 geraadpleegd via DBNL.org