Immaterieel Erfgoed in de provincie Utrecht

Lampegietersavond – een Veens volksfeest

4 min

Veenendaal is niet rijkelijk bedeeld met folkloristische activiteiten, maar Lampegietersavond vormt daarop een uitzondering. Het feest wordt gevierd op de maandag die het dichtst bij 17 september ligt en de kinderen trekken verkleed en getooid met een lampion in groten getale door de straten. Dit volksfeest is diep in de Veenendaalse geschiedenis geworteld, maar waar komt het nu oorspronkelijk vandaan?

De plaatselijk bekende onderzoeker Adriaan P. de Kleuver zocht de oorsprong in Westfalen. In het begin van de 18de eeuw kwamen Westfaalse wevers naar Veenendaal. Deze allereerste import zal zeker heimwee naar het vaderland hebben gehad en daarom bleef men hier het Lambertusfeier vieren. Lambertus was de schutspatroon van de wevers en het feest vierde men op 17 september. In een Duits volksliederenboekje kwam De Kleuver een Lambertusprocessieliedje tegen, dat als twee druppels water op het Veense Lampegietliedje leek. De Veense versie luidt als volgt:

’t Is vàn den aovund làmmelietjesaovond Titeralalom, titeralalom ‘k Hè vàn me moeder een làmpion gekrèège En vàn me vaoder een kèèrsie d’r in gekrèège Titeralalom, titeralalom ‘k Zeg tège Trientjie: hoe laot zou ute wèèze Op ut slag van hallef, hallef nèège Titeralalom, titeralalom

Vlaanderen

De schrijver van Vier eeuwen Veenendaal, dr. J.G. Thoomes, zocht het in een andere richting. In Vlaanderen namelijk vond de Lampegiet plaats op 1 september en het werd het feest van St. Gillis genoemd. Het was een herfstlichtfeest en tegelijk het feest van de arbeid. Er werd overvloedig bij gegeten en gedronken. De Vlaamse slagers stalden grote stukken met kaarsjes versierd vlees uit en opvallend genoeg vormden de prachtige slagersetalages nog jarenlang een typerend onderdeel van Lampegietersavond in Veenendaal.

Heidens feest

Ook historicus D. Philips deed een duit in het zakje. Hij zag Lampegietersavond als een gekerstende heidense licht- en oogstcultus. Lampegiet zou teruggrijpen naar de oogst- en herfstfeesten van onze Germaanse voorouders. Als het landwerk gedaan was, kwam de winter met zijn donkere avonden. Vrouwen en meisjes sponnen de wol en de avond waarop voor het eerst bij lamplicht gesponnen werd, vierde men met lekker eten en stevig bier.

Kinderfeest

In de 19de eeuw werd het accent meer verlegd naar het kinderfeest, waarbij de suikerbieten eerst door uitgeholde kalebassen en later door lampionnen werden vervangen. Het feest bracht een grote mensenmassa op de been. Een optocht met verklede kinderen, voorafgegaan door een muziekkorps, trok door de straten. In de jaren '70 van de 20ste eeuw veroorzaakten opgeschoten jongelui relletjes en moest de politie charges uitvoeren. Het hielp wel dat een plaatselijk transportbedrijf een grote garage beschikbaar stelde om de jeugd van de straat te houden. Ook nu nog trekt een bonte stoet kinderen door de straten van Veenendaal. Door de vele uitbreidingen die Veenendaal heeft ondergaan, vindt geen centrale optocht meer plaats, maar organiseren de diverse wijken elk hun eigen optocht.

In nevelen gehuld

Uit alle naspeuringen kan slechts één conclusie worden getrokken: de oorsprong van Lampegietersavond zal wel altijd in nevelen gehuld blijven. Maar hoe het ook zij, Lampegietersavond is voor Veenendaal een traditie die niet verloren mag gaan. Niet voor niets is de naam van het plaatselijke theater Lampegiet.

Bronnen en meer lezen

J.G. Thoomes, Vier eeuwen Veenendaal, 1549-1949; gedenkboek uitg. ter gelegenheid van het 400-jarig bestaan van Veenendaal, op verzoek van het gemeentebestuur. Met medewerking van D. Sandbrink (Wageningen [1949]).

Geschreven door Ineke van Schuppen Historische Vereniging Oud Veenendaal