Romeinen en de Limes in Utrecht

Liefde in het Romeinse leger

5 min

Het huidige Domplein was tweeduizend jaar geleden een echte mannenplek. Hier stond namelijk een Romeins fort waar vrouwen uit den boze waren. Buiten het fort was het echter een heel ander verhaal. Hoe zat het met de liefde in het Romeinse leger?

Het fort onder het Domplein is rond het midden van de eerste eeuw na Chr. gesticht en vervolgens meermaals herbouwd. Romeinse legionairs bevolkten het fort in de beginjaren; rond het jaar 88/89 na Chr. kwam er een cohort van zo’n vijfhonderd Spaanse hulptroepen. De gezinnen van deze gewone soldaten waren niet welkom in het fort, alleen commandanten mochten hun gezin meenemen op campagne. Vrouw, kinderen en slaven verbleven in een praetorium, een riante ambtwoning die ook in het Utrechtse fort is teruggevonden.

Vrouwen en vriendinnen van gewone soldaten in Utrecht woonden vrijwel zeker in de vici, de kampdorpen rondom het fort.

Soldatenvrouwen

Dat betekende overigens niet dat Romeinse soldaten geen relaties hadden of aangingen. Vrouwen en vriendinnen van gewone soldaten in Utrecht woonden vrijwel zeker in de vici, de kampdorpen rondom het fort. Hoe we dat weten? Vanaf de tweede en derde eeuw na Chr. verschijnen er steeds meer namen van soldatenvrouwen in de grafinscripties. Dat zou er op kunnen wijzen dat de vroege legionairs geen langdurige relaties aanknoopten met lokale vrouwen, maar dat dit in de loop der tijd veranderde. In Duitsland en Engeland vonden archeologen ook spelden, broches en kleine schoenen in forten. Ook die wijzen op de aanwezigheid van vrouwen en kinderen.

Wie waren deze soldatenvrouwen? In Utrecht en op andere plekken langs de limes waren het waarschijnlijk inheemse vrouwen. Op grafstenen uit Nederland, België en Duitsland staan vaak Latijnse namen van deze vrouwen, mogelijk een manier om hun Romeinse identiteit te benadrukken. Sommigen gingen ongetwijfeld een relatie aan om de liefde, anderen hadden meer praktische motieven. Hulptroepen verdienden rond de 225 denarii per jaar, een respectabele som geld.

Trouwen verboden

Keizer Augustus verbood het soldaten om te trouwen, een wet die van kracht bleef tot de late tweede eeuw na Chr. Veel soldaten en hun vrouwen trokken zich klaarblijkelijk weinig van deze wetgeving aan. Soldaten duiden hun vrouwen op grafstenen meestal aan met uxor of coniunx, termen die gebruikt werden voor wettige echtgenotes. Maar soldatenvrouwen hadden maar weinig rechten vergeleken met legitiem getrouwde vrouwen. Pas wanneer de diensttijd van een soldaat erop zat kreeg hij het Romeins burgerrecht en mocht hij voor de Romeinse wet trouwen. Dat gaf zijn echtgenote meer rechten, en zorgde ervoor dat nieuwgeboren kinderen het Romeins burgerrecht kregen.

Bonte mix

Soldaten en vrouwen gingen zeker niet alleen langdurige relaties aan met elkaar. Prostitutie was gewoon in de Romeinse tijd. Romeinse auteurs berichten over lixae, een bonte mix van kampvolgers die achter de legioenen aantrokken. Prostituees van beide geslachten maakten vast onderdeel uit van de lixae. Waarschijnlijk waren er ook prostituees in de buurt van het Utrechtse fort. Aannemelijk is ook dat sommige soldaten in Utrecht slavinnen hadden. Slaven hadden geen beschikking over hun eigen lichaam. Het herinnert ons eraan dat lang niet alle relaties met Romeinse soldaten vrijwillig waren.

Geschreven door Stefan Penders RomeinenNu

Aanvullende informatie