Stille getuigen van de industrialisatie

Machinefabriek De Hollandsche IJssel

5min

08-02-2024

In 1872 richtten Gerrit Johan Wilhelm de Jongh en Arius Wilhelmus Martinus Jongeneel in Oudewater een fabriek van werktuigen en ijzerconstructies op. Het startkapitaal bedroeg 30.000 gulden, wat nu bijna 500.000 euro zou zijn. Allereerst kochten zij voor 5.000 gulden van de gemeente Oudewater grond op de vestingwerken van IJsselvere. Ze vroegen een Hinderwetvergunning aan voor de stoommachine en lieten een fabrieksgebouw neerzetten. Ze konden beginnen.

De stenen kwamen uit de buurt, van steenbakkerijen in Willeskop en uit Woerden. Het eerste opdrachtenboek begint met de week van 27 oktober tot en met 1 november 1873. Er waren 26 werknemers in dienst. In die eerste maanden werd vooral gewerkt aan gereedschap voor de fabriek, aan een tekeningenkast in de fabriek en aan modellen. De enige grote opdracht wordt omschreven als ‘reservoir Kapelle-Biezelinge’. Het moet hier gaan om het waterreservoir voor stoomlocomotieven bij het station Kapelle-Biezelinge.

In 1874 blijkt de fabriek vol in bedrijf te zijn. Opdrachtgevers waren onder andere de gasfabrieken van Oudewater, Gouda en Geldrop en de Staatsspoorwegen. De machinefabriek bouwde baggermachines en stoomgemalen, maar ook onderdelen voor windkorenmolens. De lokale stoombootmaatschappij gaf haar stoomboten in onderhoud. Een bijzondere opdracht was het hek van het Amaliapark in Baarn dat in april 1875 werd opgeleverd. De eerste grote buitenlandse opdracht was voor de havenwerken in Batavia, in het toenmalige Nederlands-Indië. Maar in 1880 nam de fabriek ook een opdracht uit Japan aan.

Personeel

Tot de eerste personeelsleden van de fabriek behoorde Gorsseling Stekelenburg. In de eerste week dat de fabriek in bedrijf was, werkte hij 73 uur voor 11 cent per uur. In december 1873 werkten ook zijn zonen Jan Gorsseling en Adrianus in de fabriek. Jan Gorsseling werd later genoemd als ‘ketelmaker’. Zijn zoon werkte niet voor de fabriek, maar kleinzoon Hendrik weer wel. Er waren meer van dat soort ‘fabrieks-families’. Gerrit de Jongh investeerde ook in zijn personeel, onder andere met een tekenopleiding.

In de eerste jaren werden de medewerkers uitbetaald voor de uren die zij maakten. De uurlonen in het eerste jaar varieerden van 2,5 cent tot 25 cent. 2,5 cent was voor een jongen van 15 jaar, 25 cent voor een werktuigkundige. Daar zat van alles tussen en dat had ook te maken met ervaring. Een smid verdiende meestal 24 cent per uur, een smidsknecht 14 cent, een gewone timmerman 14 of 15 cent, een scheepstimmerman 15 cent. Voor zo een 14 cent kocht je destijds een brood.

In 1907 stopte Gerrit de Jongh als directeur. De fabriek werd nu een Naamloze Vennootschap onder de naam NV Machinefabriek De Hollandsche IJssel voorheen De Jongh & Co.

Dijken, bruggen en stroopwafels

Tijdens de Eerste Wereldoorlog verleende de Machinefabriek in één van haar hallen onderdak aan. De productie ging gewoon door. De jaren ’30 waren moeilijk maar ook in die tijd lag de fabriek niet stil. Zo leverde de Machinefabriek het materieel waarmee in 1932 het laatste gat in de afsluitdijk werd gedicht. In 1936 bouwde de Machinefabriek een stoomketel voor de Machinefabriek Frans Smulders aan de Croeselaan te Utrecht. In deze tijd bouwde de fabriek ook diverse ophaalbruggen, zoals een niet meer bestaande brug in Brielle en de nog wel bestaande Vrouwenbrug over de Lange Linschoten in Oudewater. Er kwamen nog steeds veel opdrachten uit het buitenland, zoals uit Indonesië.

Ook voor maatwerk was de klant hier aan het juiste adres. Men bouwde een transportinstallatie met een trolleybaan voor kolen voor de lokale gasfabriek, maar ook machines voor het bakken van stroopwafels voor een fabrikant in Gouda. De directeursfamilie at er tijdens die fabricage hun buikje van rond, zo ging het verhaal. De bakmachines moesten immers getest!

In 2023 fuseerde Machinefabriek De Hollandsche IJssel met de firma DE Klop in Sliedrecht. De fabriek blijft onder haar eigen naam produceren.