Niet geschikt voor onderdanigheid

Margaretha Turnor: kasteelvrouwe van Amerongen

5 min

Bij het woord ‘kasteelvrouwe’ denk je toch eerst aan een dame in een mooie japon die haar dagen doorbrengt met borduren, niet? Maar dat gold zeker niet voor Margaretha Turnor. Het landgoed rond kasteel Amerongen, de jaarlijkse slacht in oktober, het vee van de kasteelboerderij en de aankopen voor de keuken: niets ontsnapte aan haar aandacht. En tijdens de herbouw van Amerongen stond Margaretha ook zelf op de steigers om de bouwlieden in de gaten te houden. Ze moest ook wel, want haar man was diplomaat en vaak van huis. Wie was deze kasteelvrouwe?

Margaretha Turnor trouwde in 1643 met Godard Adriaan van Reede, de heer van Amerongen. Het jonge paar woonde voornamelijk op kasteel Amerongen. Behalve kasteel Amerongen bezaten zij ook een huis in Utrecht en in Den Haag. Zij hadden één zoon, Godard. Vanaf 1653 was Godard Adriaan het merendeel van de tijd als diplomaat op reis. Zo bezocht hij Denemarken, Zweden, Polen, Spanje en diverse staten in Duitsland. In de tussentijd stond Margaretha er alleen voor en dat deed ze met verve.

Het Rampjaar

Ook toen in 1672 het Franse leger de Republiek binnenviel. Margaretha bracht alles in gereedheid om het kasteel te evacueren terwijl haar man in Duitsland was en haar zoon Godard in het leger diende. Haar schoondochter, Ursula Philippotta van Raesfeldt, de vrouwe van Middachten, was zwanger en logeerde in 1672 op kasteel Amerongen in afwachting van haar bevalling. In maart werd de baby geboren.

In juni 1672 trokken de eerste soldaten door het dorp Amerongen. In augustus kreeg de heer van Amerongen opdracht van de Franse generaal Luxembourg om terug te keren naar Amerongen en zich onder bevel van de Zonnekoning te stellen. Godard Adriaan weigerde. Luxembourg eiste vervolgens 3000 gulden, 300 karren met hooi, 400 karren met stro en haver voor de paarden.

Vaak stond zij om half zeven ’s morgens al op het dak van Lievendaal om te kijken hoe de bouw vorderde. En ze stond ook elke dag op de steigers.

Brandschatting

Margaretha ging niet in op de eisen van de Franse generaal. Zij is met de huishouding en de kostbaarheden vertrokken naar Den Haag. Luxembourg, de Zonnekoning en zijn broer, de hertog van Orleans, verbleven in december 1672 op het kasteel. Ondertussen hield Luxembourg vast aan zijn eis van 3000 gulden en dreigde anders het kasteel in brand te steken. Margaretha probeerde te onderhandelen en bood 2000 gulden. Maar het was te laat. De Fransen vulden het kasteel met bossen hout en staken het in brand. Op 3 maart 1673 schreef Margaretha aan haar man ‘dat ons huijs te Ameronge met het voorburch teenemael is afgebrant’.

Herbouw

De Fransen vertrokken pas in 1674. Godard Adriaan liet direct plannen maken voor de herbouw van Amerongen. De Staten-Generaal gaven hem een schadeloosstelling. Hij kreeg eikenhout van de Keurvorst van Brandenburg en van de Vorst van Anhalt. Godard Adriaan bestelde stenen in Bremen, goedkoper dan de Nederlandse baksteen. De dagelijkse leiding over de bouw was in handen van Margaretha. Zij woonde in het kasteeltje Lievendaal, heel dicht bij Amerongen. Vaak stond zij om half zeven ’s morgens al op het dak van Lievendaal om te kijken hoe de bouw vorderde. En ze stond ook elke dag op de steigers. Over het algemeen was ze wel tevreden ‘Alle mense die ’t werck sien, weeten niet genoech te segge so vast en net de kap ineen gewerckt wort en sulcken hecht werck het is.’

De nalatenschap van Margaretha

In 1679 is het huis voltooid. Margaretha, haar kleinkinderen en haar personeel namen hun intrek in het nieuwe huis Amerongen. Godard Adriaan overleed in 1691 in Denemarken. Zijn lichaam werd per schip naar huis gebracht en in de kerk in Amerongen begraven. Margaretha stierf in 1700. In het archief van huis Amerongen zijn de bouwtekeningen van het nieuwe huis bewaard gebleven (zie links onder het verhaal). Maar ook de brieven die Margaretha aan haar man schreef als hij op reis was. Ze zijn geheel digitaal in te zien, maar ze zijn ook met het programma ‘transcribus’ ontcijferd voor wie het 17e-eeuwse handschrift van Margaretha toch wat te lastig is.

Geschreven door Nettie Stoppelenburg Vakspecialist, historica en schrijver. Ontdek alle verhalen van deze schrijver

Bronnen

 A.W.J. Mulder, Het kasteel Amerongen en zijn bewoners. Maastricht, 1949.

W.A. Braasem, ‘Sulcken hecht werck het is…’ Het Huis te Amerongen. ’s-Gravenhage, 1981.

Pezarro, Mijn heer en liefste hartje: de brieven van Margaretha Turnor. Amerongen, 1992.

K.A. Ottenheym en R. Meischke, ‘De herbouw van het huis Amerongen (1673-1685)’, in: Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond, 2011.

Toegang 1001, inv.nr. 1457, stukken over het verbranden van huis Amerongen en de schadeloosstelling door de Staten-Generaal, 1672-1675

Toegang 1001, inv.nrs 2722-2728, brieven van Margaretha Turnor aan haar echtgenoot, 1667-1691. Voor de transcripties: klik per scan op het vierkante vakje rechts bovenin, naast het sterretje.

Toegang 1001, inv.nr. 2728, brieven van Godard Adriaan van Reede aan Margaretha, 1672-1673

Aanvullende informatie