Olivier van Noort: kaper, vrijbuiter en admiraal

5 min

Olivier van Noort werd rond 1558 in Utrecht geboren. Hij was een kaper, een vrijbuiter en admiraal. Hij heeft bovendien iets opmerkelijks gedaan: hij was de eerste Nederlander die de aarde rondgevaren is. En hij heeft daar een bestseller over geschreven. Een beroemd man dus, met een standbeeld in Schoonhoven. Maar wat is er in Utrecht nog van hem te vinden? En wie was deze Utrechter?

Van Oliviers jeugd is niets bekend. Maar wat we wel weten is dat hij in 1598 al tien jaar als herbergier in Rotterdam woonde. Volgens de Utrechtse dagboekschrijver Arnoud van Buchel kwam hij voort uit "het schuim der zeerovers" en was hij lange tijd een "verlopen en berooid sujet", maar had hij geld verdiend als herbergier.

Olivier kreeg de opdracht van de Republiek om een route naar Indië te vinden via Zuid-Amerika. Hiervoor bracht hij geld bij elkaar en rustte vier schepen uit.

Een mislukte wereldreis

Op 13 september 1598 begonnen de schepen Mauritius, Frederik Hendrik en de jachten Eendracht en Hoop met 248 man hun reis naar Indië. Ze volgden de westkust van Afrika en staken de Atlantische Oceaan over. Via de Straat Magellaan bereikten ze de Stille Oceaan.

Onderweg had de expeditie met vele tegenslagen te kampen. Een muitende viceadmiraal Jacob Klaasz van Ilpendam, die op een onbewoond eiland werd achtergelaten, scheurbuik, gevechten met inboorlingen en natuurlijk heel veel slecht weer. In de Filippijnen vochten ze met de Spanjaarden toen Olivier een poging deed een handelsschip uit China te veroveren. Uiteindelijk was er nog maar één schip over, de Mauritius, en 35 man toen ze in Borneo aankwamen. Langs Kaap de Goede Hoop zeilde van Noort in 1601 terug naar Rotterdam. Hij kwam hier zonder de verwachte opbrengsten aan.

Een bestseller

In hetzelfde jaar verscheen zijn reisverslag: “Beschrijvinghe vande voyagie om de geheelen wereldt Cloot ghedaen door Olivier van Noort van Utrecht”. De titel prijst het aan als “Daer in dat vertelt wort zyne wonderlijcke avontueren, ende Vremdigheden hem bejegent, by hem ghesiien, ende die hem wedervaren zijn“

Het jaar daarop nam de avontuurlijke Utrechter deel aan een expeditie tegen Portugal en vervolgens streed hij als kapitein van de infanterie in het Staatse leger tegen de Spanjaarden. In 1627 overleed hij in Schoonhoven.

En Utrecht dan?

Omdat het volop oorlog tegen de Spanjaarden was, had Van Noort grote moeite om geschut bij elkaar te krijgen. Van de Staten van Holland kreeg hij niet meer dan vier grote kanonnen te leen. Voor de overige vijftig stuks moest hij bij de steden aankloppen. Zo ook bij Utrecht. Hij kreeg twee kanonnen, op voorwaarde dat hij ze weer terug zou geven en dat hij bij terugkomst zeshonderd gulden zou geven aan het "pauperhuys". De kanonnen werden gemaakt door Thomas Both, een Utrechtse klokken- en geschutsgieter in 1578. Maar van Noort kwam berooid terug van zijn reis. Hij gaf de kanonnen wel terug, maar liet per brief weten dat hij de zeshonderd gulden niet kon betalen en vroeg om uitstel. Hij vertelde uitvoerig over zijn tegenslagen en beargumenteerde dat hij het toch voor de eer van het vaderland had gedaan. De raad van Utrecht gaf hem dit uitstel.

En wat is er nog over?

Stiekem was Oliviers vaderstad best trots op hem. In beide kanonnen werden versjes gegraveerd: "Stret Megeliano heb ic gepassert/ Met den general Olivier onbevreest,/ t'Utrecht ic wederom ben gearriveert, / Als ic drie jaeren op de reys was geweest"

"De werelts ronde cloot/ Ben ic in drie jaeren/ Door avonturen groot / Met Olivier omvaeren". De kanonnen zijn verdwenen, wellicht weer omgesmolten, maar de gedichtjes bestaan nog. En verder moet een lantaarnconsole op de Oudegracht, geplaatst ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan van de Vereniging Oud-Utrecht, de herinnering aan Olivier van Noort levend houden.

Geschreven door IJbeling Hartog Schrijfteam UtrechtAltijd Ontdek alle verhalen van deze schrijver

Bron

Smit, Kees (1998). De kanonnen van Oliver van Noort. Oud-Utrecht, jg. 71 (1998), nr. 1, p. 16-19

Aanvullende informatie