Immaterieel Erfgoed in de provincie Utrecht

Paardenmarkt Vianen: al eeuwen een volksfeest

6 min

De jaarlijkse Paardenmarkt in Vianen vindt zijn oorsprong in 1271. Toen organiseerde de stad voor het eerst de markt voor ‘levende have’. Een populaire aangelegenheid waarvoor mensen van heinde en verre kwamen opdraven. Met de opkomst van de landbouwmechanisatie in de 20ste eeuw loopt de vraag naar paardenkrachten terug. Hoe zorg je er dan voor dat mensen toch naar deze jaarlijkse markt komen? In Vianen introduceerde men, naast de paardenhandel, een aantal vermakelijkheden.

Het recht om tweemaal per jaar een markt te organiseren verkreeg Vianen van de Bisschop van Utrecht in 1271. Eén van die jaarmarkten was de markt voor 'levende have'. Hieruit is de nu nog steeds bestaande Paardenmarkt voortgekomen. Van heinde en verre kwamen paardenhandelaren sinds 1271 naar Vianen met in hun kielzog boeren van buiten die hun varkens, schapen, koeien en ander vee probeerden te verkopen. Zelfs met de trekschuit vanuit Gorinchem kwamen de scharensliepen, de verkopers van benen knopen, de kwakzalvers en potsenmakers om een centje te verdienen.

Vermakelijkheden

Volksspelen zijn al jaren een vast onderdeel van de Paardenmarkt. Tegenwoordig bestaan die uit koek-slaan en paalklimmen. Ook zijn er nu ’s middags en ’s avonds paardenshows te bewonderen en wordt er een ringsteek-wedstrijd gespeeld (waarbij ruiters en aanspanning flink uitgedost worden). Ook buiten het centrum is de Paardenmarkt zichtbaar, zo wordt de stadsgracht sinds 1980 verlicht en in 1988 werd de lampionnenoptocht ingevoerd op de avond vóór de Paardenmarkt. Begeleid door muziekkorpsen doen hier elk jaar duizenden kinderen en hun (groot)ouders aan mee. Ook is er een grote warenmarkt en een ambachtenmarkt. Van 1978 tot 2009 organiseerde het Paardenmarktcomité de Vijfheerenlandentocht: een zomerse tocht met antieke rijtuigen in de omgeving van Vianen.

Verboden

Een wetenswaardigheid; de gemeenteraad had in 1949 het houden van een kermis verboden, om te voorkomen dat mensen hun geld zouden verbrassen. Zonder het een kermis te noemen, konden mensen in dat jaar op de Voorstraat al wel terecht bij een oliebollenkraam, draaimolen en een zweefmolen. Een echte kermis is sinds de jaren zestig vast onderdeel van de Paardenmarkt. Eerst op de Voorstraat, later op een plek net buiten het centrum waar ruimte is voor meer attracties. Al deze activiteiten zijn een antwoord op de afnemende vraag naar paardenkrachten, een gevolg van de mechanisatie in de landbouw en transportsector aan het begin van de 20ste eeuw.

Paarden

Naast publiekstrekkers als kermisattracties blijven paarden een even zo belangrijk onderdeel van de Paardenmarkt. Nu is dat niet meer de handel, maar bijvoorbeeld paardenkeuringen. In de jaren zeventig introduceerde men professionele keuringen in verschillende categorieën waarbij een jury de paarden beoordeelt en prijzen toekent. In vroeger tijden won de persoon die de meeste paarden aanvoerde de Zilveren Sporen, door de gemeente beschikbaar gesteld. Tegenwoordig ontvangt de eigenaar van het winnende paard - de Dagkampioen - de Zilveren Sporen en de Gert van Peet wisseltrofee. En ook een toernooi ringsteken te paard werd een populair onderdeel van de markt.

Traditie

Onderdeel van de traditie is dat de inwoners van Vianen deze dag erwtensoep, paling en oliebollen eten. De feestweek wordt afgesloten met een groot vuurwerk nabij de kermis. De organisatie van de Paardenmarkt is sinds 1949 in handen van het Paardenmarktcomité. De Paardenmarkt Vianen staat sinds 2013 op de Unesco Nationale Inventaris van Immaterieel Cultureel Erfgoed Nederland. Een unieke traditie die het Paardenmarktcomité in ere houdt door er sinds jaar en dag op de woensdag voor de tweede donderdag in oktober een volksfeest van te maken.

Geschreven door Stichting Paardenmarktcomité Vianen

Aanvullende informatie