Immaterieel Erfgoed in de provincie Utrecht

Carnaval: polonaise in ‘t Zandkruuersgat

6 min

In Hoogland viert men sinds de jaren zeventig uitbundig carnaval. Dit feest in het midden van het land doet niet onder voor de viering zoals in het zuiden des lands. Met drie carnavalsverenigingen en een optocht die mensen van heinde en verre op de been krijgt, vier je echt carnaval in Hoogland. Het dorp bij Amersfoort dat vijf dagen per jaar transformeert tot het feestelijke Zandkruuersgat.

Het carnaval in Hoogland is ontstaan in de jaren zestig op de zondagse dansavonden die elke veertien dagen van acht tot elf uur 's avonds in het dorp werden georganiseerd door de Instuif, een samenwerkingsverband van de plaatselijke rooms-katholieke jongerenverenigingen. Er was dan een band - we zouden het tegenwoordig een combo noemen - die de toen gangbare dansmuziek speelde Foxtrot, Weense en Engelse wals en heel soms een chachacha. Rooms-katholieke jongens en meisjes vanaf achttien jaar oud hadden toegang en hier werd streng op toegezien. Jongens dienden een kostuum met stropdas te dragen, meisjes een nette jurk. Nog geen verkleedfeest dus…

Carnavalsavonden

Op de zondag voor vastentijd werd weleens een carnavalsavond georganiseerd, maar daar bleef het in den beginne bij. Plaatselijke verenigingen als de Katholieke Arbeiders Jeugden en de Jonge Boeren- en Tuindersbond organiseerden dit soort feestavonden. Ook de lokale afdeling van het Rode Kruis organiseerde in die tijd eens een carnavalsfeest. Door die laatste werden ook volwassenen met het carnavalsvirus besmet. Deze avonden hadden een achterliggend belang, de entreegelden kwamen ten goede aan de kas van de organisator. In de jaren die volgden, werden er steeds meer carnavalsactiviteiten in Hoogland georganiseerd. De prinsverkiezing door het publiek werd bijvoorbeeld een jaarlijks terugkerend evenement.

Eemschuumers in het Zottenhok

Vanaf 1973 krijgt carnaval echt voet aan de grond in Hoogland. Dan wordt ook de carnavalsstichting De Eemschuumers opgericht. Het verhaal achter de Eemschuumers gaat zo’n beetje als volgt. Denk aan raadsleden die op hun schip de Eem en Hoogland afschuumen op zoek naar carnavaleske festiviteiten en gebeurtenissen. Met een bemanning die altijd enthousiast is en zich laat voortstuwen door plezier en succes en zich laaft aan het schuum van de bekende goudgele rakkers. De Eemschuumers vinden in het parochiehuis Concordia hun residentie, tijdens carnaval omgedoopt tot het Zottenhok.

De Hooge Narren in De Faam

Een jaar later, in 1974, volgt een tweede vereniging: De Hooge Narren, die café De Faam als residentie bestempelen. Deze vereniging komt voort uit een aantal stamgasten van het café die ook carnaval wilden vieren, maar zich niet thuis voelden in het Zottenhok. Geen enkel probleem, beide verenigingen kunnen vredig naast elkaar bestaan, omdat ze elkaar niet als concurrent zien.

Carnavalsvirus in heel Hoogland

Stamgasten van andere horecagelegenheden werden ook besmet met het carnavalsvirus, waardoor het feest niet enkel gevierd werd door bepaalde groepen Hooglanders, maar jaarlijks het hele dorp op z’n kop zet. Hoogland heet sinds 1982 tijdens carnaval ’t Zandkruuersgat, bedacht door de gezamenlijke carnavalsverenigingen. Deze naam verwijst naar de tijd waarin Hooglanders in verzet gingen tegen de annexatie van hun dorp door Amersfoort. In 1969 trok een groep Hooglanders als protest te voet naar Den Haag, met een aantal kruiwagens Hooglandse grond. Of dat effect gehad heeft? Dat lees je hier.

Carnavalsoptocht

Terug naar feestelijker zaken. De carnavalsoptocht in Hoogland is al jaren de grootste in de regio. De eerste dateert uit 1977, toen nog met een vijftiental deelnemers. Nu kent de optocht soms wel zeventig teams. Buurtschappen, straten, vriendengroepen, ze werken maandenlang aan praalwagens. Onderwerpen hebben vaak betrekking op lokale of landelijke gebeurtenissen. Er zijn prijzen te verdienen in verschillende categorieën deelnemers, van grote wagens tot kleine wagens, voor grote en kleine loopgroepen, voor individuen en er is een overallprijs. De organisatie van dit evenement op zondag is in handen van de Eemschuumers en trekt tienduizenden bezoekers uit Hoogland, Eemland en daar buiten.

Geschreven door Cees van Loen Historische Kring Hoogland

In 2005 verscheen het boek Hoogland 5 dagen Zandkruuersgat, De geschiedenis van het carnaval. Het ontstaan en de ontwikkeling van het carnavalsgebeuren in Hoogland wordt hierin in een aantal interessante hoofdstukken zeer volledig beschreven. Compleet met historische overzichten van alle prijswinnaars en afbeeldingen van de onderscheidingen die de opeenvolgende prinsen toekenden. Geschreven door M. van Ruitenbeek.

Kijk voor actuele informatie op eemschuumers.nl en www.hoogenarren.nl

Aanvullende informatie