Utrechtse kastelen en buitenplaatsen

Het koninklijk verblijf van Frederik van de Palts in Rhenen

5 min

Na de verloren Slag op de Witte Berg in Bohemen, 8 kilometer ten westen van Praag, op 8 november 1620 vluchtte de Duitse keurvorst Frederik van de Palts met zijn gezin en hofhouding naar zijn ooms Maurits en Frederik Hendrik in de Nederlanden. Hij vergezelde Frederik Hendrik tussen de oorlogsbedrijven door bij de jacht op de Grebbeberg. De omgeving beviel hem en zijn vrouw Elisabeth blijkbaar zo goed dat zij in Rhenen een zomerverblijf, het Koningshuis, lieten bouwen.

Tegen het einde van het Twaalfjarig Bestand (1609-1621) in de Republiek der Verenigde Nederlanden waren er in Duitsland in 1618 problemen ontstaan met de opvolging van de koning in Bohemen. In de Nederlanden vlogen de protestanten elkaar in de haren, met als dieptepunt de onthoofding van raadspensionaris Johan van Oldenbarnevelt. In Bohemen hadden de protestanten het heft in eigen handen genomen en hadden de protestantse vorst, Frederik van de Palts, tot hun koning gekozen, tegen de zin van de katholieke keizer Ferdinand I. Na de Slag op de Witte Berg herstelde de keizer zijn gezag in Bohemen en verloren de protestanten hun vrijheid. Met achterlating van zijn koningskroon kwam Frederik in de Nederlanden aan, als koninklijke asielzoeker. Hij werd hartelijk ontvangen door zijn ooms Maurits en Frederik Hendrik. De Staten-Generaal kenden hem een royaal jaargeld toe en boden hem het huis van Van Oldenbarnevelt aan de Kneuterdijk in Den Haag aan als woning.

Een vorstelijk zomerverblijf

Rhenen was bekend bij Frederik en zijn echtgenote, de Engelse koningsdochter Elisabeth. Na hun huwelijk in Londen in 1613 was Elisabeth naar Heidelberg gereisd waarbij zij ook Rhenen had aangedaan. Frederik leerde Rhenen kennen als gast van prins Frederik Hendrik bij jachtpartijen, waarbij zij de nachten doorbrachten in het voormalige Agnietenconvent.

Het heuvelachtige landschap deed hem aan zijn verloren Heidelberg denken. Frederik van de Palts kocht in 1629 de gebouwen van het convent, liet ze afbreken en liet door Bartholomeus van Bassen een zomerpaleis bouwen. Zelf heeft hij er niet lang van genoten want in 1632 overleed hij op reis in Duitsland. Elisabeth echter bezocht haar zomerse onderkomen regelmatig en ontving daar vele gasten tot zij in 1660 naar Engeland terugkeerde. Vele Rhenense middenstanders bleven met onbetaalde rekeningen zitten. Via huwelijken met het Hannoverse koningshuis kwam het Rhenense zomerpaleis in handen van het Engelse koningshuis. In 1812 werd het totaal vervallen gebouw gesloopt.

Het monumentje op de Frederik van de Paltshof

In 1907 werd in Rhenen de Oudheidkamer Rhenen e.o. opgericht. Eén van de eerste aanwinsten waren enkele bouwelementen c.q. resten van de hoofdpoort van het zomerpaleis. De toenmalige voorzitter van de Oudheidkamer wist fondsen te vinden om de bouwelementen samen te voegen tot een monument.

Elisabeth echter bezocht haar zomerse onderkomen regelmatig en ontving daar vele gasten tot zij in 1660 naar Engeland terugkeerde. Vele Rhenense middenstanders bleven met onbetaalde rekeningen zitten

Ook een verzoek aan koningin Wilhelmina, onder verwijzing naar de familiebanden met Frederik van de Palts, kleinzoon van Willem van Oranje, leverde een bijdrage van ƒ 25,00. Het monument kwam te staan in de voortuin van een van de leden van de Oudheidkamer en was te zien vanaf de openbare weg. Daar heeft het gestaan tot midden jaren 1990, toen het huis en de tuin plaats maakten voor het huidige appartementengebouw Het Koningshof. Na het gereedkomen van dit gebouw heeft de gemeente het geplaatst op de huidige plaats op de Frederik van de Paltshof met een zitbank voor langskomende toeristen.

Bronnen en meer lezen

Dit verhaal is voortgekomen uit de werkgroep Oorlog en Vrede. Onderzoekers hebben onder leiding van Landschap Erfgoed Utrecht de menselijke kant van het Utrechtse militaire verleden bestudeerd. Alle artikelen uit de werkgroep zijn te lezen in Jaarboek Oud-Utrecht 2015.

- Willem H. Strous (2015). ‘Rhenen, garnizoensstad in de Tachtigjarige Oorlog. De relatie tussen burgers en militairen in de eerste helft van de zeventiende eeuw’, in: Jaarboek Oud-Utrecht 2015, 91-114.

- Virtueel Rhenen: reconstructie van een stad in de provincie Utrecht tussen 1650 en 1750 (www.stadrhenen.nl)

 

Meer weten over de Utrechtse buitenplaatsen?

Kijk dan eens op www.utrechtsebuitenplaatsen.nl!