Utrechtse kastelen en buitenplaatsen

Ridderhofstad Nijevelt, van Romeinse weg tot moestuin

5 min

In de wijk Veldhuizen in De Meern ligt een parkje met een rijke geschiedenis. Er is niet veel meer van te zien, maar twee kleine eilandjes in het midden van het De Milan Viscontipark hebben ooit een belangrijke rol gespeeld in de middeleeuwse geschiedenis van Utrecht. Kasteel Nijevelt (of Nijeveld) was bijna een concurrent geweest van de kasteeltuinen van Het Loo. Een verhaal van Romeinen, ridders, blijden, politieke twisten en ambitieuze adel: een geschiedenis van een gewone Utrechtse nieuwbouwwijk.

Rond 1200 was het sponzige en ontoegankelijke veengebied ten westen van Utrecht door noeste arbeid van boeren ontgonnen. In de dertiende eeuw is de ridderschap ontstaan, en behalve een paard en een wapenuitrusting moest een ridder ook een kasteel bezitten. Er werden een aantal kastelen in het Sticht gebouwd, waaronder Nijevelt. De naam Dirk van Nijeveld duikt voor het eerst in 1288 in de bronnen op, het huis zelf wordt in 1311 voor het eerst genoemd. Kasteel Nijevelt werd gebouwd op een stuk hoge, droge grond midden in het akkerland. Het had waarschijnlijk muren van bijna 2 meter dik, bestond uit een woontoren en wellicht een bijgebouw, en een slotgracht met ophaalbrug.

Kasteel Nijevelt (of Nijeveld) werd gebouwd op een stuk hoge, droge grond midden in het akkerland. Het had waarschijnlijk muren van bijna 2 meter dik, bestond uit een woontoren en wellicht een bijgebouw, en een slotgracht met ophaalbrug

Pion in de oorlog met Holland: Nijevelt opgeofferd voor Utrecht

Bisschop Jan van Arkel van het Sticht had een langdurig conflict over wie de macht over Utrecht had met Willem V van Holland, die in 1356 met zijn leger naar Utrecht trok. Hij sloeg zijn kamp op in de Hoge Woerd, maar liet ook een deel van leger achter bij de muren van Nijevelt. Dit was in het bezit van Steven van Zuylen van Nijevelt en een "open huis" van de bisschop, wat wil zeggen dat de bisschop er altijd gebruik van kon maken als hij wilde.

Het kasteel werd belegerd met onder meer een stormram, kruisbogen, 4 blijden - slingerwerktuigen die stenen tot 250 kilo kunnen werpen - en donderbussen. Die laatste zijn voorlopers van geweren die wel 100 meter konden schieten, maar vooral een harde knal gaven. Het kasteel hield een paar weken stand, maar moest opgeven omdat het geen hulp kreeg van de bisschop, die veilig in Utrecht bleef. Jan van Egmond en zijn Hollandse huurlingen namen iedereen gevangen en staken het kasteel in brand. De bisschop sloot vrede. Met als resultaat dat de stad Utrecht gespaard werd en het Nedersticht onafhankelijk bleef. Nijevelt werd hoogstwaarschijnlijk herbouwd, kreeg er nog eens 3 grachten bij en is nog vele jaren bewoond geweest.

Pas in 1536 wordt Nijevelt weer genoemd als het wordt opgenomen in de lijst met ridderhofsteden. Na 1579 liet Wilhelmina van Haaften het kasteel grondig verbouwen en werd er een mooie tuin aangelegd. Het huis bestond uit 3 vleugels en enkele bijgebouwen. In 1625 maakte de schilder Roghman de laatste tekening die het huis in welstand laat zien.

Versailles, Het Loo, Haarzuilens…… Nijevelt?

De familie De Milan Visconti (gewoon uit Rijssel), waarnaar het huidige park is vernoemd, kocht de restanten van het kasteel in 1711 en had ambitieuze plannen: herbouw en paleistuinontwerpen van beroemde architecten als Daniel Marot, een van de ontwerpers van Het Loo en het interieur van Slot Zeist. Mooi maar niet altijd realistisch: zo liep de tuin door tot over de Leidse Rijn. Om onbekende redenen is het er nooit van gekomen. Het huis moet rond 1800 zijn afgebroken, want op tekeningen is te zien dat het in 1832 niet meer bestaat. 

Wat resteert zijn twee stukjes beschermde grond met een gracht eromheen (“kasteeleilandjes”). Hier is niets te zien, maar onder de grond liggen nog de restanten van het kasteel. Verder is er nog een moestuin en de boerderij hofstede Nijevelt, waarin nu een restaurant is gevestigd. En vlak langs het vroegere kasteel loopt nu de Romeinse weg, opnieuw aangelegd, maar die er al lag in 125 na Christus. Er is op deze plek 1400 meter van deze "via militaris" teruggevonden.

Geschreven door IJbeling Hartog Schrijfteam UtrechtAltijd Ontdek alle verhalen van deze schrijver

Bronnen

Kam, R. . (2006). Nijevelt: Een verdwenen kasteel in Leidsche Rijn. Utrecht: Matrijs.

Archeologisch onderzoek in Veldhuizen, Graafstal, E.P., Tijdschrift van de Historische Vereniging Vleuten, De Meern, Haarzuilens, jg. 17 (1997), nr. 2, p. 31-35

http://www.kasteleninutrecht.eu/Nijeveld.html

 

Meer weten over de Utrechtse buitenplaatsen?

Kijk dan eens op www.utrechtsebuitenplaatsen.nl!

Aanvullende informatie