Schatvondst Domplein Utrecht 1933

De munten

De gouden Romeinse munten zijn afkomstig van verschillende Romeinse keizers. De oudste munt dateert van 25-22 v.Chr. en draagt het portret van keizer Augustus (-27-14). Vervolgens zijn er vier munten van keizer Tiberius (14-37), acht munten van keizer Claudius (41-54), 35 munten van keizer Nero (54-68) en twee uit de burgeroorlog. Vooral de munten van Nero laten een mooie portretontwikkeling zien van jong naar oud.

Keizer Caligula

Opvallend en niet eerder door andere onderzoekers opgemerkt is dat munten van keizer Caligula (37-41) in de schatvondst ontbreken. Vermoedelijk is dit te verklaren doordat munten van deze keizer direct na zijn dood aan het geldverkeer werden onttrokken, als onderdeel van de zogeheten damnatio memoriae (Latijn: ‘vervloeking van de nagedachtenis’). Dit is het onteren van een dode door het wegnemen van de herinnering aan die persoon uit de collectieve herinnering. Hierbij werden door zijn opvolger – vanwege het schrikbewind van Caligula en onder druk van de Senaat – alle officiële besluiten van Caligula ongeldig verklaard, geschriften over zijn regering vernietigd, standbeelden verwoest, etc.

Oorlogspropaganda

De twee jongste munten uit de schatvondst zijn geslagen tijdens de Burgeroorlog (Batavenopstand) tegen de regering van Nero. Hierbij speelde vooral senator en gouverneur Julius Vindex en de latere keizer Galba een grote rol. Waarschijnlijk zijn de munten onder Julius Vindex geslagen te Vienne in Gallie, waar hij gelegerd was.

Munten uit de Romeinse tijd worden vaak als massacommunicatiemiddel gezien, omdat de teksten en afbeeldingen vaak een actuele boodschap dragen. Ook de munten van Vindex kunnen zo worden gezien vanwege de tekst VLTOR MARS (wrekende Mars). Mars was de god van de oorlog en ultor staat in verband met de naam van Julius Vindex, die ook wreker betekent. Subtiele en tegelijk glasheldere oorlogspropaganda, gericht aan de corrupte regering van Nero en hun aanhangers.

De Latijnse afkorting SPQR staat voor Senatus Populusque Romanus en betekent: (van/door) "De Senaat en het Volk van Rome". Misleiding dus, want de munt is niet uit naam van de senaat en het volk te Rome geslagen. Waarschijnlijk moest de destijds zeer bekende afkorting op de munt de legitimiteit van de oorlogsverklaring aan het adres van Nero benadrukken.

Wie was de eigenaar?

Bij schatvondsten is vaak de vraag: ‘wie was de eigenaar en waarom is de schat niet opgegraven?’ Omdat de schat uit hartje Utrecht ook oudere en versleten munten bevat, zijn de munten waarschijnlijk in de loop der jaren vergaard en opgepot. Eerdere onderzoekers berekenden dat de eigenaar vermoedelijk een centurio (officier) is geweest, die langere tijd enkele aurei per jaar heeft gespaard. Waarschijnlijk kwam deze officier om het leven tijdens de aanval op het Romeinse fort en kwam de schat daarom pas in 1933 aan het licht.

Bronnen en meer lezen

- Cruysheer, A. en S. Heeren (2020) Oh nee, een schat! Praktijk, problemen en oplossingen rondom schatvondsten, in: Archeologie in Nederland.
- Haak, A.C. en A.N. Zadoks-Josephus Jitta (1960) De Romeinse muntvondst van het Domplein te Utrecht, in: Jaarboek voor Munt- en Penningkunde 47, 1-6.
- Bruin, R. de, M. Brinkman & J. Pot (2007) Romeinse munten van het Domplein, Begraven goud, in: Utrechtse Geschiedenis, 90-96.