Slangen en fabelwezens in de Vroege Middeleeuwen

Dierenmotieven

Op deze mantelspeld lijkt een soort zeepaardje of slangachtige te staan. Zoals wel vaker in het verleden, werden ook aan deze dieren verschillende (magische) krachten en kenmerken toegeschreven. Zo werd het zeepaardje gezien als een symbool van kracht en geluk. Van slangen wordt in het algemeen aangenomen dat zij staan voor wijsheid, eeuwig leven en gezondheid.

Over slangachtige wezens valt nog wel wat meer te zeggen, aangezien dergelijke wezens diep verankerd liggen in zowel de christelijke als de Noorse en Germaanse symboliek en mythologie. Destijds gebruikte men verzameltermen zoals het Angelsaksische begrip ‘wyrm’ voor allerlei slangachtige wezens en maakte men in de beeldtaal amper onderscheid tussen draken, mythische zeeslangen of de gewone adder.

De wyrm

De ‘wyrm’ werd in de Middeleeuwen beschouwd als een krachtig mythologisch wezen, dat zowel gerespecteerd als gevreesd werd in lokale folklore. Tevens zien we zijn populariteit later terug in de verspreiding van bepaalde christelijke heiligenverhalen – denk maar aan de Amersfoortse patroonheilige Sint-Joris, die de draak versloeg. Tegenwoordig komen we de wyrm tegen als een soort reuzenslang in hedendaagse mythologie en fantasy.

Ook komen we slangen tegen in andere rollen, bijvoorbeeld als begeleider van de overledene naar het hiernamaals of om een begraafruimte aan te duiden. Omdat S-fibulae voornamelijk door vrouwen werden gedragen, is het goed mogelijk dat de slang fungeerde als een soort schutspatroon of beschermer van vrouwen. Hierbij kan je denken aan zaken als bescherming tegen fysiek geweld of als bovennatuurlijke steun om een veilige geboorte te waarborgen.

Met dank aan de vinder voor het ter beschikking stellen van zijn vondst.

De hanger is geregistreerd in Portable Antiquities of the Netherlands: PAN-00012270

Bronnen

Heeren, S., Feijst, L., & Martens, J. (2017). Prehistorische, Romeinse en Middeleeuwse fibulae uit de Lage Landen: Beschrijving, analyse en interpretatie van een archeologische vondstcategorie.

Brieske, V., Dickers, A., & Rind, M. M. (2017). Tiere und Tierdarstellungen in der Archäologie. Beiträge zum Kolloquium in Gedenken an Torsten Capelle, 30.-31. Oktober 2017 im LWL-Archäologiemuseum Herne. Aschendorff.

Pesch, A., Beck, H., Geuenich, D., & Steuer, H. (2011). Fallstricke und Glatteis: die Germanische Tierornamentik. In Altertumskunde – Altertumswissenschaft – Kulturwissenschaft: Erträge und Perspektiven nach 40 Jahren Reallexikon der Germanischen Altertumskunde. De Gruyter.