Utrechtse kastelen en buitenplaatsen

Slot Zeist: Wandtapijten met een verhaal

7 min

In Slot Zeist hangen drie bijzondere wandtapijten. Zij dienden om de warmte vast te houden en als wandversiering. Ze waren ook een teken van rijkdom. De wandtapijten bevatten mythologische voorstellingen gebaseerd op de 'Metamorfoses' van de Romeinse dichter Ovidius. Welke verhalen gaan schuil achter de wandkleden in Slot Zeist?

Daphne was een maagdelijke jacht- en natuurgodin. Zij werd tegen haar wil begeerd door Apollo. Op een dag sprak Apollo de liefdesgod Eros kleinerend toe. Uit wraak schoot Eros een goudgepunte pijl in het hart van Apollo, die hopeloos verliefd werd op Daphne. Zij werd getroffen door een loodgepunte pijl, waardoor zij nog afkeriger van de liefde werd dan zij al was. Apollo bleef Daphne achtervolgen. Ten slotte smeekte zij haar vader, de riviergod Peneos, haar te bevrijden van haar lichaam, dat de lust van Apollo opriep. Daarop veranderde ze in een laurierboom. Apollo verklaarde de laurierboom heilig. Bij de Pythische spelen, gehouden ter ere van Apollo, kregen de winnaars een krans gemaakt van de bladeren van deze boom (Laurus nobilis).

Pan en Syrinx

In de ruimte boven de hal hangt een wandtapijt met de natuurgod Pan en Syrinx. De moeder van Pan schrok zo bij de geboorte van de baby, die zwaar behaard was en bokshoorntjes, bokkenpoten en een bokkenstaart had, dat zij meteen de benen nam. Nimfen ontfermden zich over hem en voedden hem op in Arcadië. Ouder geworden zat hij de nimfen constant achterna. De kuise nimf Syrinx, een fanatiek volgelinge van de jachtgodin Artemis, wenste zich niet te laten verleiden door Pan en vluchtte naar de rivier. Gaea, Moeder Aarde, hoorde haar hulpgeroep en redde haar door haar te veranderen in een rietveld. Uit de rietstengels, die een klaaglijk geluid voortbrachten vervaardigde Pan de panfluit. Hij leerde daar heel behoorlijk op spelen.

Vertumnus en Pomona

Pomona, godin van de fruitoogst, wenste niet te trouwen tot verdriet van haar aanbidder Vertumnus. Deze verkleedde zich als een oude vrouw om Pomona een uitspraak te ontlokken. Uiteindelijk gaf Pomona toe dat haar hart Vertumnus toebehoorde, waarop deze zijn vermomming afwierp. Het stel trouwde en Vertumnus hielp Pomona bij haar tuinwerkzaamheden.

Handgeweven tapijten

De tapijten hangen in de Spiegelzaal (Apollo en Daphne) en in de Nassau Odijkzaal (Pan en Syrinx en Vertumnus en Pomona). De wandtapijten zijn handgeweven. De inslagdraad loopt daarbij niet over de gehele breedte van de ketting of schering, maar in korte stukjes, totdat er van kleur gewisseld wordt. Ieder stukje wordt twee keer over de ketting gelegd: één keer over de even draden en dan terugwerkend over de oneven kettingdraden.  Een tapijt werd afgezet met een boord: een decoratief element met daarin het merk van de stad en de wever. Aan de boord van een wandtapijt is de ouderdom af te leiden. De boord is namelijk aan de mode onderhevig. Soms werden ze na verloop van tijd afgeknipt, als ze als ouderwets werden ervaren.

Wandtapijtindustrie

De oudste wandtapijten dateren uit de 13de eeuw en werden gemaakt in plaatsen als Brugge en Gent. In de 16de eeuw werd Brussel het meest vermaarde productiecentrum. Aan het einde van de 16de eeuw verschoof de aandacht naar Parijs, Aubusson en de Noordelijke Nederlanden (Delft, Gouda en Amsterdam). Vooral de Parijse gobelins werden een begrip. Een gobelin is een wandtapijt uit de manufactuur Gobelin, naar het in 1662 gestichte ‘Hôtel Gobelin’ in Parijs. Door de opkomst van het goedkopere behang in de 18de eeuw kwam de wandtapijtindustrie in de problemen. De rijke materialen zijn de reden waarom veel wandtapijten de Franse Revolutie niet overleefden. Ze werden vernield en men gebruikte de zilver- en gouddraden opnieuw.

Een gobelin is een wandtapijt uit de manufactuur Gobelin, naar het in 1662 gestichte ‘Hôtel Gobelin’ in Parijs.

Herkomst van de wandtapijten in Slot Zeist

De wandtapijten in Slot Zeist zijn Vlaamse wandtapijten uit het begin van de 18de eeuw. Het tapijt van Apollo en Daphne komt uit Brussel. Ten tijde van de restauratie van Slot Zeist (1959-1969) deed de verantwoordelijk architect ir. Van Asbeck aankopen bij verschillende antiquairs en particulieren, waaronder bij Nijstad in Lochem: ‘kronen, stoelen, fauteuils en wandtapijten’. Waarschijnlijk zijn de wandtapijten toen pas in Slot Zeist terecht gekomen.

Geschreven door Mieke Kroep-Helsdingen Gids Gilde Zeist

Bronnen

Catharina L. van Groningen, Slot Zeist een Vorstelyk stuk Goed

Drs. Irmin Visser, Het Slot te Zeist 

Thera Coppens

Documentatie Rondleidingen Gilde Zeist

 

Meer weten over de Utrechtse buitenplaatsen?

Kijk dan eens op www.utrechtsebuitenplaatsen.nl!