Sporen van Johan van Oldenbarnevelt in Amersfoort

4 min

Wie kent niet Johan van Oldenbarnevelt, de bekende staatsman die na een conflict met prins Maurits in 1619 in Den Haag werd onthoofd? Minder bekend is dat Johan (1547-1619) is geboren en getogen in Amersfoort. Zijn geboortehuis stond vermoedelijk op de hoek van de Kortegracht en de Van Oldenbarneveltsteeg. Op zijn achtste verhuisde Johan naar een groot pand aan de Muurhuizen niet ver daar vandaan. Dit huis bestaat nog altijd en draagt sinds de achttiende eeuw de naam Bollenburg.

In Amersfoort doorliep Johan de Latijnse school, voorloper van het gymnasium. De Latijnse school was toen vlak bij de Sint-Joriskerk gevestigd. Op 16-jarige leeftijd verliet Johan het ouderlijk huis om te gaan werken bij een advocaat in Den Haag. In de jaren die volgden, studeerde hij rechten aan diverse Europese universiteiten.

Zijn carrière

Daarna maakte hij snel carrière. Hij was onder meer pensionaris van Rotterdam. In 1586 werd hij landsadvocaat. Hij groeide uit tot een van de machtigste politici van de Republiek en speelde een cruciale rol bij de oprichting van de V.O.C. De samenwerking met stadhouder Maurits van Oranje liep echter steeds slechter. Uiteindelijk werd Johan gearresteerd wegens landverraad en na een showproces ter dood veroordeeld.

Zijn bezit

Johan erfde diverse landerijen rond Amersfoort, met name van zijn moeder. Vanaf de late jaren 1580 breidde hij zijn bezit uit met aankopen, waaronder Stoutenburg. In Stoutenburg en Hoogland bezat hij grote aaneengesloten grondgebieden. De andere, kleinere bezittingen lagen verspreid ten noorden van Amersfoort en in Hoogland. Ook kocht hij de ridderhofstad Gunterstein in Breukelen.

Zijn ‘adellijke’ afkomst

Johan noemde zich heer van Stoutenburg. Maar hij was niet van adel. Zijn moeder Deliana van Weede kwam uit een rijk en voornaam patriciersgeslacht. Naar eigen zeggen stamden de Van Weedes af van de familie Van Amersfoort: de schouten van Amersfoort en Eemland die bij de bevestiging van het Amersfoortse stadsrecht in 1259, Stoutenburg in bezit kregen. Johan was overigens niet de enige in zijn tijd die een adellijke afkomst probeerde te bewijzen of zelfs te fingeren. Johan was in 1575 gehuwd met Maria van Utrecht (1553-1629), erfgename van een rijke Delftse regent. Ze kregen drie zoons en twee dochters. De jongste zoon Willem (1590-1634) zou later heer van Stoutenburg worden. Op het landgoed Stoutenburg staan twee forse, zeer oude eiken, Adam en Eva genoemd. Naar verluidt zouden ze zijn geplant ter nagedachtenis aan Johan, maar dit is nooit bewezen.

Herinneringen aan Johan

In verband met zijn bezittingen of familiezaken verbleef Johan geregeld in Amersfoort. Ook had hij een goede relatie met het stadsbestuur. Ze vroegen hem meermalen om advies of bemiddeling, bijvoorbeeld bij het benoemen van bestuurders. In Amersfoort herinneren diverse plekken aan Johan: een plaquette op de voorgevel van Bollenburg, een standbeeld aan de Zuidsingel, een borstbeeld bij het naar hem vernoemde gymnasium en de Johan van Oldenbarneveltlaan. De Van Oldenbarneveltsteeg bij zijn geboortehuis is echter vernoemd naar een verre verwant van Johan.

Geschreven door Jojanneke Clarijs www.jojannekeclarijs.nl

Aanvullende informatie