Ode aan het landschap

De grote ontginningen van het Utrechts landschap

4 min

28-04-2018

Moerasbossen en veengebieden zijn niet de meest ideale plek voor een boerenbedrijf. Toch start de bisschop van Utrecht in die gebieden in de elfde eeuw met plannen voor een systematische ontginning van een stuk land. De reden? Door de snelle bevolkingsgroei was er meer landbouwgrond nodig. Ruim 300 jaar duurde de ontginning van het gebied dat nu tot het Groene Hart behoort. Daar is het lijnenspel tot op de dag van vandaag zichtbaar in het landschap. Uniek in Europa.

Onontgonnen veengebied geschikt maken voor landbouw. Dat gebeurde tijdens de Grote Ontginning die startte in de 11e eeuw. In die tijd transformeerde het natte moerasland naar een gebied met langgerekte kavels landbouwgrond. Dit ontginningsproces werd strak geregisseerd. Er werden onder meer overeenkomsten gesloten met de ontginners waarin afmetingen van percelen en andere afspraken vastgelegd werden. Die overeenkomsten werden copes genoemd. Vandaar dat deze Grote Ontginning ook wel als de cope-ontginning bekend staat.

Patronen

Naast nieuw verworven landbouwgrond, zorgden de cope-ontginningen ook voor het beeldbepalende lijnenspel in het Groene Hart. Hoe zijn deze strakke lijnen ontstaan? Rivieren vormden vaak het startpunt van de ontginning. Van daaruit werden sloten gegraven voor de afwatering van tussengelegen stroken. Deze stroken waren ongeveer 110 meter breed en 1250 meter diep. Aan de achterkant van zo’n strook lag weer een sloot of een wetering om het water af te laten vloeien. Of een wal om het perceel te beschermen tegen water uit hoger gelegen grond. De natuurlijke loop van het startpunt was bepalend voor de vorm van de ontginningen. In het landschap zijn onder meer cirkel- en waaiervormige ontginningspatronen te zien.