Utrecht en de inlijving door Napoleon

6 min

In 1810 lijft Napoleon Bonaparte ons land in bij het Franse keizerrijk. Zijn broer Lodewijk Napoleon wordt aan de kant geschoven. In de herfst van het jaar daarop bezoekt de keizer zijn nieuwe departement. Hij doet ook Utrecht en Amersfoort aan, waar hij een groots onthaal krijgt. De burgers kijken hun ogen uit, maar of ze nu ook echt blij zijn met de Franse inlijving is maar de vraag, want het brengt ingrijpende veranderingen met zich mee. Zo wordt op 1 januari 1811 hier de Franse wetgeving ingevoerd. Iets waar wij tegenwoordig overigens nog steeds de vruchten van plukken.

Tot 1811 bestaat er hier een ingewikkeld stelsel van maten en gewichten. Eenheden voor afstand, inhoud en gewicht verschillen per plaats. Om aan deze chaotische situatie een einde te maken, voeren de Fransen het metrieke stelsel in. Maten en gewichten zijn nu overal gelijk. De standaardmaat voor afstand wordt de meter, voor inhoud de liter en voor gewicht de gram. Omdat het metrieke stelsel het getal tien als rekeneenheid heeft, heet dit ook wel het decimale of tientallig stelsel. In landen die niet door de Fransen worden bezet, blijven oude systemen bestaan. Groot-Brittannië schakelt pas in 1995 over op het metrieke stelsel.

Burgerlijke stand

De Fransen voeren hier een verplichte bevolkingsregistratie in: de burgerlijke stand. Vanaf 1811 moeten geboorte, huwelijk en overlijden bij de gemeente worden gemeld. Degenen die nog geen familienaam hebben, moeten er één aannemen. In de provincie Utrecht hebben de meeste mensen al een achternaam, maar in andere delen van het land moeten mensen zelf een naam bedenken. Dit leidt soms tot grappige namen zoals Naaktgeboren en Dekwaadsteniet. Wie niet staat ingeschreven bij de burgerlijke stand, mag bepaalde functies niet uitoefenen en geen handel drijven.

De meest ingrijpende maatregel is de invoering van de dienstplicht. Tot die tijd wordt de landsverdediging overgelaten aan buitenlandse huursoldaten. Maar nu moeten Nederlandse jongens dienen in het leger van Napoleon.

Dienstplicht

De meest ingrijpende maatregel is de invoering van de dienstplicht. Tot die tijd wordt de landsverdediging overgelaten aan buitenlandse huursoldaten. Maar nu moeten Nederlandse jongens dienen in het leger van Napoleon. De meesten voelen daar weinig voor. Ook ouders zien hun zoons niet graag vertrekken naar het Russische front. Zeker niet wanneer Napoleon in 1812 grote verliezen lijdt. De burgerlijke stand maakt het mogelijk om mannen geboren in een bepaald jaar op te roepen. Aanvankelijk kunnen rijken de dans ontspringen door iemand als remplacant (vervanger) hun plaats in te laten nemen. Later worden rijke mannen verplicht om dienst te nemen in de Garde d'Honneur, het ereleger van Napoleon.

Na 1813

Na de val van het Franse keizerrijk en daarmee het vertrek van de Fransen uit ons land, komt koning Willem I aan de macht. Een aantal Franse wetten en regels laat hij ongewijzigd. Het animo om in het leger te gaan is na 1813 zo klein, dat hij besluit de dienstplicht te handhaven om een leger op de been te kunnen houden. Uiteindelijk is de dienstplicht pas in 1996 afgeschaft.

Bekijk ook de Canon van de stad Utrecht voor meer informatie over dit onderwerp en andere hoogtepunten uit de geschiedenis van de stad.

In deze aflevering van Van Rossem Vertelt volgt Maarten de sporen van Napoleon in Utrecht. 

 

Bekijk de aflevering De Allereerste koning uit de NTR-serie De IJzeren Eeuw . Deze aflevering gaat over de man die de Oranjes het liefst willen vergeten: Lodewijk Napoleon, onze eerste koning, een Fransman.

Aanvullende informatie