Stille getuigen van de industrialisatie

Van stationsoverkapping tot marktplaats: Perron 9

5min

Wat doe je met een negentiende-eeuwse gietijzeren stationsoverkapping als je die niet meer op het station gebruikt? Dan zet je die neer op een dak over de snelweg. Klinkt raar, maar dit is eind 2014 gedaan. Een oude stationsoverkapping  van het Centraal Station is op het tunneldak van de snelweg A2 bij Utrecht gezet.  Een dak op een dak. Naast elkaar, zodat er een soort vierkante hal van ruim 1000 m2 ontstond. Het is geen station meer, maar een soort markthal waar allerlei evenementen worden georganiseerd. Een tweede leven voor een dak met geschiedenis.

De overdekte hal op het Berlijnplein in Leidsche Rijn wordt “Perron 9” genoemd. Dat is niet voor niets: het dak was oorspronkelijk de overkapping van perron 8 en 9 van het Centraal Station in Utrecht.

Het dak dateert van 1895 en was onderdeel van een veel groter dak. In plaats van één groot dak over het hele station die alle sporen overdekte (zoals in Amsterdam), werden in Utrecht drie perronkappen en twee grote spoorkappen gebouwd, zodat elk spoor en elk perron zijn eigen overkapping had. De overkappingen waren van gietijzer en overspanden een gebied van 50 meter breed een 335 meter lang. De reizigers konden met trappen en een loopbrug met glaspanelen naar een ander perron.

G.W. van Heukelom

Het dak is ontworpen door de ingenieur van de Staatsspoorwegen George van Heukelom. In Utrecht is hij vooral bekend van een later werk: hij bouwde in 1921 de Inktpot, ook bekend als het Hoofdadministratiegebouw III van de spoorwegen in Utrecht, het grootste bakstenen gebouw van Nederland. 

Bouwen met hindernissen

Een Belgisch bedrijf wilde de daken wel maken en bouwen voor 269.000 gulden (dat is te vergelijken met zo’n 4 miljoen euro nu). Maar dit bleek toch te krap begroot, zodat de aannemer tijdens de bouw 48 Nederlanders wilde vervangen door 22 goedkopere Belgen. Om te zorgen dat de ontslagen arbeiders ander werk kregen, organiseerde de socialist Pieter Jelles Troelstra, die toen in Utrecht woonde, een protestbijeenkomst in grote tenten bij het station. Er wapperde een rode vlag en er was een buffet met bier. Na het zingen van de socialistische strijdliederen ging men rustig uiteen – maar zonder resultaat.

Het was gevaarlijk werk. Veiligheidsvoorschriften waren er nog niet, dus de arbeiders konden zonder zekering gewoon over de spanten heen lopen. Er viel zo minstens één dode, en meerdere gewonden.

Verval

De overkapping is in de loop der tijd diverse keren aangepast. In 1904 werd de loopbrug buiten gebruik gesteld en vervangen door de onderdoorgang. In 1938 werden de perrons verlengd, en werd er een plat dak boven gebouwd. Vanaf 1968 begon de afbraak voor de bouw van de stationstraverse (de verbinding van het station met de Croeselaan), die dwars door de overkapping ging. In 1987 werd een groot deel gesloopt voor de nieuwe stationshal. In 2011 werden de laatste oorspronkelijke overkappingen weggehaald, er was van het oorspronkelijke oppervlakte van Van Heukelom nog maar een vijfde deel over. 

En redding

De overkapping heeft nooit de status van monument gehad, maar toen de laatste delen gesloopt dreigden te worden, kwam er veel protest van de Utrechtse bevolking. De gemeente besloot hierdoor de kappen niet naar de schroothoop te brengen. Maar wat moest men ermee? Eerst werd gedacht aan het Spoorwegmuseum, maar dat had geen ruimte. De lange perronkappen van spoor 8-9 werden gedemonteerd en in delen in gemeente loodsen opgeslagen. Tot in december 2014 in Leidsche Rijn Centrum Perron 9 werd onthuld.

 

Bronnen

- Boer, Arjan de. De Utrechtse perronoverkappingen van ir. G.W. van Heukelom. Schoonheidsgevoel en practische constructie-eischen. Retours, maart 2013. URL: https://retours.eu/nl/04-perronkappen-utrecht-van-heukelom/# [11-12-2019]
- Voorn-Verkleij, Veronique. Onze monumenten. Perron 9 op het Berlijnplein, Leidsche Rijn Centrum. In: Tijdschrift van de Historische Vereniging Vleuten, De Meern, Haarzuilens, jg. 39 (2019), nr. 1, p. 24-25

Geschreven door IJbeling Hartog Schrijfteam UtrechtAltijd Ontdek alle verhalen van deze schrijver

Extra info