De Koude Oorlog in de provincie Utrecht

‘Voordat de bom valt’: de Koude Oorlog in Utrecht

5 min

‘Je moet nog huiswerk maken, voordat de bom valt’, zong Doe Maar op het No Nukes Festival in 1982 in de Jaarbeurs in Utrecht. Het werd een grote hit. Het nummer gaat over het dagelijkse leven, waarin iedereen lijkt te berusten in een komende oorlog waarin misschien wel een kernbom afgevuurd zal gaan worden… Dit was in de tijd van de Koude Oorlog, waarin een gigantische kernwapenwedloop plaatsvond tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. Hoe was de stad Utrecht voorbereid op de bom? En wat is hier nog van te zien?

Nederland moest voorbereid zijn op een Sovjetaanval en -bezetting. Hiervoor werd de uit vrijwilligers bestaande Bescherming Bevolking (BB) opgericht. Taak van de BB was voorlichting geven in vredestijd en hulp verlenen tijdens de oorlog. In de stad Utrecht was de BB ondergebracht in een Duitse bunker, aan het 24 Oktoberplein in Utrecht. De bunkers moesten beschermen tegen de radioactieve neerslag van de kernbommen.

Hoofdbunker BB, nationaal commando

De nationale commandopost van de BB moest in het midden van het land komen. Eerst werd bekeken of de kelders van buitenplaats Nieuw-Amelisweerd geschikt waren, maar er werd uiteindelijk gekozen voor Lunet I in Utrecht, één van de vier lunetten (vestingwerken) aangelegd als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. In de jaren vijftig werd op Lunet I een atoombunker gebouwd.

Om het goedkoper te houden werd er geprobeerd de schuilplaatsen te combineren met andere bouwwerken

Op z’n Nederlands

Als de bom zou vallen, dan moest je wel kunnen schuilen. Ook in Utrecht werden hiervoor schuilplaatsen gebouwd. In 1960 waren er 103 schuilplaatsen gerealiseerd voor zo'n 11.000 mensen voor heel Nederland. Er werd gestreefd naar maar liefst 157 plekken voor 17.000 mensen. Om het goedkoper te houden werd er geprobeerd de schuilplaatsen te combineren met andere bouwwerken. Kelders in nieuwgebouwde flats werden bijvoorbeeld ook geschikt gemaakt als schuilkelders. Zo kon er ook in vredestijd iets nuttig mee worden gedaan.

Schuilkelders

Onder NS-station Utrecht Centraal werd in 1974 de Noordertunnel gebouwd, een voetgangerstunnel die als schuilkelder aan 2000 mensen onderdak kon bieden. De kelder had betonnen schuifdeuren die de ruimte gasdicht kon maken. Ook waren er plannen om onder de Neude een schuilkelder te maken en die te combineren met een openbaar toilet. Vanwege de hoge kosten ging dit toch niet door.

Schuilen kon ook onder de brug. Er werd bijvoorbeeld een schuilkelder gemaakt van het bruggenhoofd onder de oprit van de Balijebrug over het Merwedekanaal voor 120 personen. De ingang van de schuilplaats en de nooduitgang zijn nog zichtbaar.

Herinnering aan de Koude Oorlog

Elke eerste maandag van de maand worden we nog herinnerd aan de Koude Oorlog als om 12 uur de sirenes getest worden. Dit testmoment werd ingesteld in 1952, maar stopt binnenkort. De meeste kelders zijn gesloopt. De bunker op het 24 Oktoberplein is in 2009 gesloopt.  In Fort Lunet I is nu het Fort van de Democratie gehuisvest. De atoombunker is nog intact.

In Van Rossem Vertelt: Bang voor de Bom van RTV Utrecht neemt Maarten van Rossem je onder meer mee langs verborgen schuilkelders in Utrecht.

Deze storymap van de Provincie Utrecht vertelt je aan de hand van kaarten en foto's het verhaal over de Koude Oorlog in Utrecht. Je ziet en leest er meer over bunkers, oefenterreinen en mobilisatiecomplexen. 

Bekijk hieronder een interviewserie van Oral History Productions.

Gesprekken met oud-BBers in de Commandobunker BB in Utrecht.

Geschreven door IJbeling Hartog Schrijfteam UtrechtAltijd Ontdek alle verhalen van deze schrijver

Bron

Bureau voor Bouwhistorie en Architectuurgeschiedenis v.o.f.. De koude oorlog in de provincie Utrecht. Cultuurhistorische inventarisatie. Deel 2: Civiele verdediging. Utrecht, 2017.