De Tweede Wereldoorlog in Utrecht

Vriendelijke soldaten en angstaanjagende nazi’s

4 min

De Duitse bezetter had twee gezichten: dat van vriendelijke soldaat en dat van nietsontziende nazi. Zo zijn er foto’s van Duitsers die spelen met Nederlandse kinderen en foto’s met groots militair vertoon. Hoe kon dit samengaan?

De Duitse bezettingstroepen die in mei 1940 Nederland binnenstroomden hadden de opdracht de bevolking waar mogelijk te vriend te houden. Rijkscommissaris Seyss-Inquart beschouwde de Nederlanders als een broedervolk en wilde ze met zachte hand in de richting van het nationaal-socialisme geleiden. En zo kon het gebeuren dat je de Duitse soldaten gemoedelijk door de steden zag kuieren op hun vrije dagen. Ze hadden nogal wat geld te besteden, dus ze kochten hier de winkels leeg – vooral banketbakkers hadden er goede klanten aan. En vandaar ook die bijna aandoenlijke foto van twee Wehrmachtsoldaten temidden van acht jongens in Spakenburg, een vrolijk, vriendschappelijk tafereeltje – zo zag de Rijkscommissaris het graag.

Toeristische kiekjes

Er zijn de laatste jaren ook veel foto’s in omloop gekomen van Duitse soldaten die zich als toeristen in Nederland gedragen, en zich heel goed thuis lijken te voelen. De beelden worden in groten getale op internet te koop aangeboden, sinds de kleinkinderen op opa’s zolder de albums uit 1940-1945 hebben gevonden en ze te gelde maken. Soldaten op terrassen, soldaten voor de Dom, soldaten op een rij door de stad slenterend – de oorlog lijkt een uitje voor ze, en vergeleken bij wat er aan het Oostfront gebeurt is dat ook zo. Neem die twee militairen die in kano’s spelevaren op de Vaartscherijn, bij de watertoren op de grens van Hoograven en Rivierenwijk, gefotografeerd door een kameraad in een derde bootje: het was in Utrecht heel goed uit te houden.

In kleur

Op een kleurendia van fotograaf en huisarts Nico Jesse (die in opdracht van het gemeentearchief de stad op honderden foto’s vastlegde om na een mogelijk bombardement nog te weten hoe de stad er uit had gezien) zie je een onderdeel van de Luftwaffe door de Utrechtse Nachtegaalstraat marcheren. Door de kleur lijkt het een foto die gisteren gemaakt had kunnen zijn – met aan weerskanten van de straat twee jongetjes die diep onder de indruk lijken, vooral van de herrie die het ijzerbeslag onder de soldatenlaarzen gemaakt zal hebben.

Utrecht Stad der Beweging

Maar de aanwezigheid van zoveel nazi’s in de stad, door de NSB uitgeroepen tot Stad der Beweging, levert ook meer angstaanjagende beelden op. Als in oktober 1942 de WA (de geüniformeerde tak van de NSB) een nieuwe commandant krijgt, wordt die op het Domplein geïnaugureerd. Vele honderden zwarte uniformen ontheiligen Utrechts centrale plein – voor Utrechters een uitgesproken schokkende foto. En datzelfde geldt zonder twijfel voor het beeld van Reichsführer SS Heinrich Himmler, die op 19 mei van dat jaar de erewacht van de SS inspecteert. Hij is op weg naar Maliebaan 35, waar hij een afspraak heeft met NSB-leider Mussert. We weten inmiddels dat hij eigenlijk naar Nederland was gekomen om te beoordelen of alles klaar was voor de grootste operatie hier: de deportatie van de joden uit Nederland. Nog geen twee maanden later reed de eerste deportatie-trein in de richting van Auschwitz.

Dit is één van zeven verhalen die Ad van Liempt schreef bij de 50 Utrechtse foto’s die werden verzameld voor het landelijke project De Tweede Wereldoorlog in 100 foto’s. Ad van Liempt was lid van de keuzecommissie en maakte met RTV Utrecht de serie Tijd van Toen over de Utrechtse foto’s.

Geschreven door Ad van Liempt Ontdek alle verhalen van deze schrijver

Aanvullende informatie